• Γιάννης Τόλιος
• οικονομικά
• Ευρωπαϊκή Ενωση
• Ε.Ε.
• νόμισμα

Εισαγωγή

Πέρασαν ήδη είκοσι χρόνια από τη εφαρμογή του ‘ενιαίου νομίσματος’ (ευρώ) και το κοινό αίσθημα που υπάρχει διάχυτο είναι, ότι η εικοσαετία που προηγήθηκε της εισαγωγής του € (1980-2000), ήταν συγκριτικά καλύτερη από την εικοσαετία εφαρμογής του (2001-2021).! Ιδιαίτερα μετά τη βαθειά διεθνή κρίση του καπιταλιστικού συστήματος 2009, που αγκάλιασε λίγο-πολύ όλες τις χώρες μαζί και την Ελλάδα, φάνηκαν οι τεράστιες ανεπάρκειες του νομισματικού συστήματος «ευρώ», οι οποίες εντάθηκαν με την πανδημία, διαψεύδοντας πολλούς «μύθους» που είχαν καλλιεργηθεί ως τότε για το ρόλο του.! Ειδικότερα, αντί της υποσχόμενης «οικονομικής σύγκλισης και ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής» μεταξύ των χ-μ της ευρωζώνης, είχαμε μια αυξανόμενη απόκλιση ανάπτυξης των οικονομικών και ασύμμετρες επιπτώσεις της κρίσης στους εργαζόμενους και στα λαϊκά στρώματα, ιδιαίτερα των αδύναμων οικονομιών.

1. Ο αντιλαϊκός χαρακτήρας του «ενιαίου νομίσματος»

Η λειτουργία του ευρωνομίσματος, στα πλαίσια του νεοφιλελεύθερου μοντέλου που ακολουθεί η ευρωζώνη, έχει ως βασικούς πυλώνες το ‘Σύμφωνο Σταθερότητας’ και την ‘ΕΚΤ’, που συμπληρώθηκαν από το ‘Δημοσιονομικό Σύμφωνο’ και τον ‘Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας-ΕΜΣ’. Το αποτέλεσμα της πολιτικής των ‘πυλώνων’, ήταν η διεύρυνση των ανισότιμων σχέσεων μεταξύ ισχυρών & αδύναμων οικονομιών, καθώς και μεταξύ χωρών του κέντρου και περιφέρειας της ευρωζώνης. Ειδικότερα οι δείκτες-οδηγοί της ΟΝΕ (3% έλλειμμα, 60% δημόσιο χρέος στο ΑΕΠ και 2% πληθωρισμός), λειτούργησαν σαν ένα είδος ‘ιερατείου’ της ευρωζώνης, που εξέπεμπαν αντιλαϊκές πολιτικές λιτότητας, συνοδευόμενες και από μέτρα πολιτικού αυταρχισμού, με κορύφωση την ακύρωση του δημοψηφίσματος στην Ελλάδα το 2015.!

Το ουσιαστικό ζήτημα που προκύπτει με τη συμμετοχή στην ευρωζώνη, είναι η ακύρωση του δικαιώματος ενός λαού, να επιλέγει κατευθύνσεις οικονομικής πολιτικής που θεωρεί αποτελεσματικότερες για αντιμετώπιση της κρίσης, αφήνοντας ως μοναδική διέξοδο, τις πολιτικές λιτότητας, με μείωση μισθών και συντάξεων, ελαστικές σχέσεις εργασίας, συρρίκνωση κοινωνικού κράτους, ξεπούλημα δημόσιας περιουσίας, κά. Αυτήν ήταν η πεμπτουσία, της πολιτικής των τριών Μνημονίων που εφαρμόστηκαν στην Ελλάδα και έφεραν τον ελληνικό λαό στα πρόθυρα του Άδη. Ταυτόχρονα με το ξέσπασμα της κρίσης, έγινε ξεκάθαρο ότι οι οικονομίες που διέθεταν το δικό τους εθνικό νόμισμα, είτε στην ΕΕ, είτε και διεθνώς (πχ. Δανία, Σουηδία, ή ΗΠΑ, Ιαπωνία, Καναδάς, κλπ), είχαν μεγαλύτερη ευελιξία στην επεξεργασία της λεγόμενης αντι-κυκλικής πολιτικής, στο χειρισμό των ελλειμμάτων, του δημόσιου χρέους, της ανάπτυξης, της κατανομής του εισοδήματος, κά, σε σχέση με τις χώρες της ευρωζώνης.

2. Η πικρή εμπειρία της Ελλάδας από τη συμμετοχή στο Ευρώ

Η συμμετοχή της Ελλάδας στην ευρωζώνη και η εφαρμογή τριών Μνημονίων, εκτός από μέτρα λαφυραγώγησης των εργασιακών δικαιωμάτων (μείωσης μισθών και συντάξεων, επιβολή νέων έμμεσων φόρων, απολύσεις και αύξηση της ανεργίας, κλείσιμο χιλιάδων μικρο-μεσαίων επιχειρήσεων κά), ήταν επίσης μια ευκαιρία λαφυραγώγησης κερδοφόρων τομέων της κρατικής περιουσίας (ΟΤΕ, ΔΕΗ, ΔΕΦΑ, ΕΛΠΕ, κά), καθώς και κρίσιμων υποδομών (πχ. αεροδρόμια, λιμάνια, οδικοί άξονες, σιδηρόδρομοι), που εκχωρήθηκαν με σκανδαλώδεις όρους σε εγχώριους και ξένους οικονομικούς ομίλους, στο όνομα της εξεύρεσης πόρων για εξυπηρέτηση του χρέους.

Παρά την επιδίωξη επίτευξης «ματωμένων πλεονασμάτων», με ακραία μέτρα λιτότητας για μείωση κρατικού δανεισμού, το χρέος της «γενικής κυβέρνησης» στην Ελλάδα, από 113,4% του ΑΕΠ το 2009, ανέβηκε στα 180% του ΑΕΠ το 2015, για να φθάσει το 187,7% το 2019 και μετά την πανδημία να κάνει νέο άλμα 208,3% του ΑΕΠ (355 δις €). Η νεοφιλελεύθερη πολιτική αποδυνάμωσης των δημόσιων πολιτικών και ιδιαίτερα του αναπτυξιακού ρόλου του κράτους (μείωση δημοσίων επενδύσεων, ιδιωτικοποιήσεις κερδοφόρων εταιριών, υποβάθμιση δημόσιων συστημάτων υγείας, παιδείας, πρόνοιας) και η παροχή ποικίλων κινήτρων και ευνοϊκών φορολογικών ρυθμίσεων στην οικονομική ελίτ και «ολιγάρχες» των media, εντείνουν την ανισοκατανομή εισοδήματος και βήμα-βήμα οδηγούν τη χώρα σε παρακμή.

Με τη συμμετοχή στη ζώνη του ευρώ, εντάθηκε η παραγωγική αποδιάρθρωση της χώρας, ιδιαίτερα στο πεδίο της μεταποίησης και της αγροτικής παραγωγής. Η ένταξη στο ενιαίο νόμισμα, χωρίς να πληρούνται ούτε και αυτά τα τυπικά κριτήρια ένταξης, έπληξε τη διεθνή ανταγωνιστικότητα των ελληνικών προϊόντων, γιατί η χώρα μπήκε με υπερτιμημένη συναλλαγματική ισοτιμία, που δυσκόλευε τις εξαγωγές και διευκόλυνε τις εισαγωγές από τρίτες χώρες. Το πλεονέκτημα αναπροσαρμογής της συναλλαγματικής ισοτιμίας που υπήρχε με το εθνικό νόμισμα, ως μέσω άμυνας, χάθηκε και είχαμε αύξηση ελλειμμάτων στο ισοζύγιο πληρωμών. Από την άλλη στα πλαίσια της ΟΝΕ, δεν υπήρξε κοινή πολιτική αντιμετώπισης του δημόσιου χρέους, των ελλειμμάτων, της οικονομικής ανάπτυξης, της ανεργίας, κά, ενώ σε επίπεδο θεσμών, βιώνουμε καταστάσεις νέο-αποικιοκρατίες με την απόλυτη κυριαρχία και έλεγχο των κέντρων αποφάσεων (όπως πχ. του Eurogroup) από τη Γερμανία.

Ιδιαίτερα επώδυνες ήταν οι δεσμεύσεις στο ευρωσύστημα, για τους εργαζόμενους, τους συνταξιούχους, μαζί τη νέα γενιά. Με τη μεγάλη μείωση μισθών (22% γενική και 25% για νέους ως 25 ετών), είχαμε μια συνολική μείωση του μεριδίου της εργασίας στο ΑΕΠ κατά 26% την τελευταία δεκαετία, ενώ η ανεργία έκανε τεράστιο άλμα (από μονοψήφιο ποσοστό πριν την κρίση, ξεπέρασε το 25% το 2014 για να επιστρέψει γύρω στο 15% το 2021), με την Ελλάδα να πρωτοπορεί στο ποσοστό ανεργίας στις χ-μ της Ευρωζώνης. Το μήνυμα που εκπέμπουν οι οικονομικές εξελίξεις της περιόδου συμμετοχής της χώρας στο «ευρώ», είναι ότι η Ελλάδα βρίσκεται την τελευταία δεκαετία, σε διαδικασία προϊούσας παρακμής. Οι δείκτες υπογεννητικότητας, προσδόκιμου ζωής, φυγή νέων στο εξωτερικό, αύξηση γήρανσης πληθυσμού, αύξηση φτωχοποίησης, κά, στέλνουν σήμα κινδύνου για το μέλλον.

3. Πανδημία και πολιτική της ευρωζώνης

Η πανδημία covit-19, έδειξε πιο έντονα τις ανεπάρκειες του ευρωσυστήματος, στην αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων. Η ανεπάρκεια εκδηλώθηκε με αναγκαστική έστω και προσωρινή αναστολή του Συμφώνου Σταθερότητας, ώστε να καταστεί εφικτή η λήψη ορισμένων μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίας.

Ειδικότερα το Σχέδιο «Ελλάδα 2.0», που εντάσσεται στα πλαίσια του ευρωπαϊκού «Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας», συνδυάζει μέτρα οικονομικής ανάκαμψης λόγω πανδημίας, σε συνδυασμό με το μεσοπρόθεσμο 7ετές πρόγραμμα δαπανών του προϋπολογισμού της ΕΕ 2021-26. Οι πόροι που προβλέπονται για την Ελλάδα ανέρχονται σε 30,5 δις €, από τους οποίους 17,8 δις είναι «επιχορηγήσεις» και τα 12,7 δις «δάνεια». Ειδικότερα οι «επιχορηγήσεις» (17,8 δις) θα κατευθυνθούν κυρίως στη λεγόμενη «πράσινη» μετάβαση (6 δις), στην «ψηφιακή» μετάβαση (2,1 δις), σε «απασχόληση - δεξιότητες - κοινωνική συνοχή» (5,2 δις), καθώς στη «στήριξη ιδιωτικών επενδύσεων» (4,8 δις). Όσο για τα «δάνεια» (12,7 δις) θα πάνε όλα για τη στήριξη ιδιωτικών επενδύσεων (κίνητρα, ΣΔΙΤ κά).