Το Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου

(Απάντηση σε ερωτήματα  που ετέθησαν σε δημόσιο χώρο)

Ο χορός του Ζαλόγγου, η θυσία του Σαμουήλ στο Κούγκι και το ολοκαύτωμα στο Αρκάδι της Κρήτης, ήταν τελικά μια πράξη ηρωική ή μια απλή πράξη αυτοκτονίας;

Δεν είχα σκοπό αυτές τις μέρες να γράψω, ούτε για το ολοκαύτωμα  του Αρκαδίου, ούτε για τις μάχες που έγιναν στο Ζάλογγο και την ηρωική απόφαση του Σαμουήλ να ανατινάξει το Κούγκι.  Πράξεις ηρωισμού και αυτοθυσίας που μαζί με την έξοδο του  Μεσολογγίου, ανάγκασαν την Ευρώπη και τη  Β. Αμερική να στρέψουν τα βλέμματα τους σε εμάς και να συμπαρασταθούν στον αγώνα των πατέρων μας.

Συνήθως αυτές οι αναφορές μνήμης, γίνονται σε γιορτές επετείων, για να τιμηθεί η αυτοθυσία και να δοθεί  στους μεταγενεστέρους παράδειγμα  για μίμηση.

Αφορμή όμως εδώ,  μου έδωσε  η περιφρονητική αναφορά  για το Ζάλογγο και το Αρκάδι, που έγινε σε πανηγυρική ομιλία στη μητρόπολη Αθηνών. 

Αν δημόσια καταγγέλλεται, όπως καταγγέλθηκε στην ομιλία, ότι αυτές οι ηρωικές πράξεις στο Ζάλογγο και αργότερα στο Αρκάδι, ήταν πράξεις απλής αυτοκτονίας και ότι οι αγωνιστές αυτοκτόνησαν και δεν πολέμησαν, το πράγμα χρειάζεται μια περαιτέρω διερεύνηση και προσωπική πια τοποθέτηση. 

Δεν είμαι ιστορικός ερευνητής για να αντικρούσω.  Όποιος έχει τέτοια τεκμηριωμένα στοιχεία, καλό θα ήταν να  τα καταθέσει στην Ακαδημία Αθηνών, για να διορθωθούν τα ημαρτημένα.

Δεν είμαι ιστορικός και ότι θα ειπώ στηρίζεται στα μέχρι τούδε επίσημα ιστορικά στοιχεία, τα αποδεκτά και υποστηριζόμενα από την Ακαδημία Αθηνών και στα γραμμένα στην  ‘‘Ιστορία του Ελληνικού Έθνους’’ της Εκδοτικής και  στην ‘‘Ιστορία της Κρήτης’’ του Δετοράκη. Ακόμη η “Ιστορία του Νεώτερου Ελληνισμού’’ που εκδόθηκε από τα Ελληνικά Γράμματα και τα οικεία λήμματα από την πολύτομη εγκυκλοπαίδεια της Πάπυρος- Λαρούς –Βριτάννικα, μου χρησίμευσαν σαν πηγές για άντληση στοιχείων .

Ο Νικόλαος Σακόπουλος, την περίοδο του 1866 όταν έγινε στο Αρκάδι το ολοκαύτωμα, ήταν πρόξενος της Ελλάδος στην Κρήτη. Και οτιδήποτε γινόταν στο νησί, το κατέγραφε με λεπτομέρειες και το έστελνε στην Κεντρική Ελλάδα, στην επίσημη  τότε Κυβέρνηση.  Τις εκθέσεις του Σακόπουλου, η Ακαδημία Αθηνών τις συμπεριέλαβε στο πολύτομο έργο της “Μνημεία Ελληνικής Ιστορίας’’*,  αφιερώνοντας σε αυτό, τα δύο τεύχη - το καθένα από 400 σελίδες – του έκτου μεγαλόσχημου τόμου. 

Και τώρα στο πρώτο θέμα  που είναι σήμερα το Αρκάδι.

Η Μονή Αρκαδίου στο Ρέθυμνο,  ήταν τόπος σύναξης αγωνιστών, ήταν τόπος συνομωσίας κατά του Οθωμανικού καθεστώτος ήταν τόπος συγκέντρωσης και αποθήκευσης πολεμικού υλικού παντός είδους. Η  οχυρωματική οργάνωση της Μονής, ήταν απλή και μόνον για να αντισταθεί σε συνηθισμένες επιθέσεις και όχι σε εχθρό οργανωμένο με αξιόλογο πυροβολικό.

Κατά τον Σακόπουλο λοιπόν, εκείνες τις μέρες βρισκόταν μέσα στο μοναστήρι 966 άτομα, εκ των οποίων  οι 325 ήσαν άνδρες. Οι λοιποί ήσαν γυναίκες και παιδιά και πολλά βρέφη. Από τους άνδρες, μόνο οι 250 ήσαν ικανοί να φέρουν όπλα. Επομένως όταν η δύναμη 16.000 ανδρών του τουρκικού στρατού, που είχε ξεκινήσει από τις 10 Σεπτεμβρίου από τα Χανιά, πέρασε στην περιοχή Κυδωνίας και Αποκορώνου, στράφηκε  προς την περιοχή του Ρεθύμνου και ειδικότερα προς τη Μονή Αρκαδίου που εθεωρείτο το κέντρο επαναστατών, ακόμα και η σκέψη για άμυνα ήταν παράτολμη. Παρ΄όλα ταύτα οι πολιορκημένοι, ενώ ήξεραν το τι τους περίμενε, ήσαν έτοιμοι για την υπέρτατη θυσία. Κάθε πρόταση δελεαστική του πολιορκητή Τούρκου για παράδοση, συναντούσε την  αμετακίνητη άρνηση του κρητικού μαχητή.

Ο γενικός Αρχηγός του τμήματος Ρεθύμνης,  Πάνος Κορωναίος**, σε εκείνη τη στιγμή τη ζωτική των αποφάσεων, απουσίαζε. Αντικαταστάτης του και επί κεφαλής της φρουράς,  ήταν ο Ιωάννης Δημακόπουλος,  εθελοντής ανθυπολοχαγός του Ελληνικού  στρατού, με καταγωγή  από την Πελοπόννησο, θαρραλέος,  ηρωικός και αποφασισμένος για όλα. Ψυχή όλων των πολιορκουμένων, ο επιβλητικός και γενναίος ηγούμενος τη Μονής, Γαβριήλ Μαρινάκης. Οκτώ μέρες κράτησε η πολιορκία χωρίς να πέσει το μοναστήρι. Την νύχτα της 8ης προς την 9η Νοεμβρίου 1866,   μεταφέρθηκαν από το Ρέθυμνο βαριά τηλεβόλα “φρουριακά”. Ένα από αυτά, το μεγαλύτερο η ‘‘κουτσαχείλα μπουμπάρδα’’ όπως την έλεγαν, τοποθετήθηκε στα  47 μέτρα μπροστά  από τη δυτική πύλη του  περιβόλου, και την γκρέμισε.

Στίφη φανατισμένα, όρμησαν στους χώρους του μοναστηριού. Ο αγώνας όμως δεν σταμάτησε.  Σώμα με σώμα, στήθος με στήθος,  βήμα προς βήμα, συνεχίστηκε η άμυνα. Στην κορύφωση της, ο Κωνσταντίνος Γιαμπουδάκης ή κατ’ άλλους ο δάσκαλος Μανώλης Σκουλάς απο τα Ανώγεια, αφού μάζεψαν γύρω τους τα γυναικόπαιδα και τους ανήμπορους, είπαν το “αποθανέτω η ψυχή μου μετά των αλλοφύλων’’.

Αυτή η πράξη ηρωισμού, που ήταν  το καθαρτήριο τέλος μια μάχης αίματος, χαρακτηρίστηκε στην ομιλία που προανέφερα   σαν “αυτοκτονία από ανθρώπους που δεν πολέμησαν’’.

Με την εισβολή και την ανατίναξη ακολούθησαν πράξεις ακατανόμαστης βίας  που  ερρίγησε από συγκίνηση η οικουμένη. Ο Γαβριήλ σκοτώθηκε, ο Δημακόπουλος, η ηρωική μορφή του εθελοντή αγωνιστή από την Πελοπόννησο, αιχμαλωτίστηκε και βασανίστηκε προτού πεθάνει με λογχισμούς.

Και εμείς οι κατοπινοί, ξεχνάμε τόσο εύκολα όλους αυτούς τους ενωμένους Έλληνες, που είχαν ένα ιδανικό:

Να αγωνιστούν και να σκοτωθούν για να έρθει η λευτεριά σε ολόκληρη την Ελλάδα.

Στο επόμενο άρθρο, θα συνεχίσω για το θέμα του Ζαλόγγου.

- *Ο Σακόπουλος ήταν παππούς της Νάνσυ Χόρτον, θυγατέρας του μεγάλου Αμερικανού φιλέλληνα Γεωργίου Χόρτον,  Γενικού Προξένου των Ηνωμένων Πολιτειών  στη Σμύρνη, τις μέρες του 1922 . Η κ. Νάνσυ ευγενικά μου παρεχώρησε το στοιχεία απο το αρχείο του Σακόπουλου.

- **Πάνος Κορωναίος 1809-1889. Αγωνιστής του1821. Απόφοιτος της Σχολής Ευελπίδων, αποστρατεύτηκε με το βαθμό του υποστρατήγου. Διετέλεση βουλευτής και υπουργός των εξωτερικών. Κατά την μεγάλη Κρητική Επανάσταση είχε διοριστεί Γενικός Αρχηγός. (Σεπτ. 1866)