«Δεν υπάρχει  τίποτε σταθερό σ’ αυτόν τον κόσμο και αν υπάρχει κάτι που αλλάζει εύκολα, αυτό είναι η ζωή μας»        

Βοκκάκιος

Στο προηγούμενο άρθρο μου έκανα αναφορά στον Δάντε Αλιγκέρι  ή καθ’ ημάς “απλά” Δάντη  και συγκεκριμένα στην “Κόλασή” του.

Το “απλά” κρύβει πίσω του τον κορυφαίο Ιταλό ποιητή. Εγώ θα προσέθετα και ριζοσπάστη, αφού  τόλμησε και επέτυχε να σπάσει τον φραγμό της λατινικής, γράφοντας την ποίησή του στην ιταλική γλώσσα.

Ο Δάντης γεννήθηκε στη Φλωρεντία το 1265. Ηταν γιός του Αλιγκέρο ντι Μπελτιτσιόνε ντι Αλιγκέρι και της Μπέλλας· με δυό λόγια γόνος μιας αριστοκρατικής  οικογένειας. Λέγεται ότι μόνος του σπούδασε φιλολογία, εμπνεόμενος από το έργο του Βιργιλίου. Έλαβε  μέρος ενεργό στο δημόσιο βίο του τόπου και υπέστη  διώξεις από την πολιτική μερίδα των αυτοκρατορικών Γιβελίνων, που αντιμάχονταν την  ομάδα των παπικών  Γουέλφων, την οποία ο ποιητής υποστήριζε.

Συνέπεια αυτού  ήταν, όταν επικρατούσαν οι Γιβελίνοι, ο Δάντης να καταδικασθεί ερήμην για κάποιο χρέος του   σε  μεγάλο χρηματικό  πρόστιμο, μαζί και σε διετή εξορία, ως και ισόβιο αποκλεισμό  από κάθε  δημόσια θέση.   Ο ποιητής  αρνήθηκε να δεχθεί την τιμωρία  και θεώρησε την όλη απόφαση άδικη. Τότε με συμπληρωματική καταδίκη, του  επιβλήθηκε   νέα ποινή,  η της “αειφυγίας” (δηλαδή να φύγει και να μην ξαναπατήσει το πόδι του στην πατρίδα) και του θανάτου δια πυράς αν ποτέ ήθελε συλληφθεί.

Εγκαταλείπει  λοιπόν τη γυναίκα του Τζέμμα και τα τέσσερα παιδιά του σε δύσκολη πορεία ζωής  και αρχίζει βίο πλάνητα.

Στις περιπλανήσεις του αποκτά πολλούς φίλους που τον βοηθούν,  όμως  δυστυχισμένος γνωρίζει  “πόσο είναι αλμυρό  το  ψωμί της ξενιτιάς” (si come sa di sale lo pane altrui. / Parad. XVIΙ, 53)

Θέλει να γυρίσει στην πατρίδα, αλλά τελικά δεν τα καταφέρνει. Τελευταία καταφεύγει στη Ραβέννα (1317), όπου και αρχίζει να γράφει  το κορυφαίο του αλληγορικό έργο, την   “Κωμωδία”, που αργότερα από τον Βοκκάκιο ονομάσθηκε “Θεία”, (Divina Comedia). Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί, ότι ο Βοκκάκιος, ο Πετράρχης και ιεραρχικά με πρώτο τον Δάντη, αναφέρονται σαν οι πατέρες της ιταλικής ποίησης του μεσαίωνα.

Το αριστουργηματικό έργο η “Κωμωδία”, είναι ένα ταξίδι του  ποιητή φανταστικό συνάμα και αλληγορικό, που αναφέρεται στη μεταθανάτιο ζωή  των ανθρώπων, βασίζεται δε στον λαϊκό θρύλο και είναι  εμπνευσμένο από τον μεσαιωνικό δογματισμό και ασκητισμό.

Με την αφήγησή του αυτή προσπάθησε να βάλει τάξη και ενότητα  στο πλήθος των  καθημερινών του  βίου γεγονότων και παραδόξων, μα και τρομακτικών θρυλουμένων. Σε μια αρχιτεκτονική  διαδρομή πόνου καθαρμού και επιβράβευσης,  αγωνίζεται  να εξυψώσει το ανθρώπινο γένος, από την αθλιότητα στο δρόμο της ευτυχίας. Το ποίημα στον αλληγορικό του χαρακτήρα, κινείται ανάμεσα σε μια καλλιτεχνική εκφραστική έξαρση αφηρημένων ιδεών, χριστιανικών  φαντασιώσεων, μυθολογικών καταθέσεων  και όλων βαλμένων σε τοπογραφικές λεπτομέρειες του Άδη,  όπως ακριβώς αναφέρονται από τους αρχαίους ποιητές Όμηρο και κυρίως Βιργίλιο. Τον Βιργίλιο μάλιστα τον καλεί  να τον συντροφεύσει στις υποχθόνιες περιηγήσεις του στην “Κόλαση” και μέχρι εκεί. Ο “Παράδεισος” είναι άβατο απαγορευμένο για τον Βιργίλιο τον ειδωλολάτρη, γι΄αυτό και τη θέση του συνοδού, την παίρνει τώρα η Βεατρίκη, παιδικός ανεκπλήρωτος πλατωνικός έρωτας του ποιητή, που η ανάμνησή της ζωηρή πάντα, τον βασάνιζε.

Το έργο ονομάσθηκε “Κωμωδία”, διότι ενώ παρουσιάζει πλήρη συμμετρία και μαθηματική αναλογία μερών, δεν έχει τον υψηλό χαρακτήρα της επιλογής των  λέξεων. Η “Κωμωδία” αποτελείται από τρεις ραψωδίες: Την “Κόλαση”  (Inferno), “Το Καθαρτήριο” (Purgatorio),  και τον “Παράδεισο” (Paradiso).

Ο Δάντης φέρεται να επισκέπτεται αυτά τα τρία βασίλεια, Κόλαση Καθαρτήριο, Παράδεισο,  αφού διασχίσει τον ποταμό Αχέροντα αντάμα με τον Χάροντα και  περάσει με τη βάρκα του δαίμονα Φλέγυα, μπροστά στις κλειδωμένες πόρτες του πύργου της Κόλασης, τις οποίες ανοίγει ένας άγγελος.

Στην “Κόλαση” είναι οι  κολασμένοι και στο ‘’Καθαρτήριο’’ οι εξαγνιζόμενοι, που κατέχουν τις κυκλικές προεξοχές δυο μεγάλων  κώνων. Ο ένας από αυτούς, “η Κοιλάδα της Κόλασης”, σαν χωνί εμβυθίζεται στο βόρειο  ημισφαίριο  και καταλήγει με τη μύτη του στο κέντρο της γης,   όπου  κατοικεί   ο Εωσφόρος.

Από εκεί αρχίζει εκ διαμέτρου αντίθετα,   ο άλλος κώνος,  το όρος του Καθαρτηρίου,   που είναι γεωμετρικά κόλουρος, κατευθύνεται δε προς τον ουρανό διασχίζοντας τα νερά του νότιου ημισφαιρίου,  και καταλήγει σε πεπλατυσμένη κορυφή σαν οροπέδιο, στον Επίγειο Παράδεισο.

Εκεί  βρίσκεται και το δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού, που είναι τοποθετημένο γεωγραφικά στον αντίποδα του Γολγοθά, όπου η θυσία του Χριστού εξαγόρασε τις αμαρτίες του ανθρώπου.

Γύρω από τη γη, για την οποία θεωρεί πως είναι  το κέντρο του σύμπαντος κόσμου, περιστρέφονται εννέα ομόκεντροι ουρανοί του πτολεμαϊκού συστήματος και όλους τους περιβάλει ο “Εμπύρεος” (Πύρινος) ουρανός.  Εκεί θρονιάζονται αμφιθεατρικά, οι ψυχές των δικαίων και αντικρύζουν  τον θεό κριτή καθώς αυτές παρουσιάζονται στον Δάντη.

Η “Κοιλάδα της Κόλασης” είναι χώρος έκτίσης ποινής, διηρημένος σε 9 κύκλους. Σε κάθε κύκλο καταγράφεται η αμαρτία, με βάση την αριστοτελική αρχή περί ηθικής και αρετής και κατατάσσονται σε πράξεις ακράτειας και σε πράξεις κακίας και βίας. Στον ίδιο κύκλο καταλογίζονται και οι προβλεπόμενες ποινές. Στον πρώτο κύκλο  βρίσκουν θέση  εκείνοι που απεβίωσαν χωρίς να έχουν βαπτισθεί, αλλά δεν χαρακτηρίζονται σαν κολασμένοι. Όσο και καθώς αλλάζομε κύκλο, τα αμαρτήματα και οι τιμωρίες βαραίνουν: Αιρετικοί, κτηνώδεις κακοποιοί, ομοφυλόφιλοι, στρατηγοί, ιερείς, έχουν καταλάβει τη θέση τους ανάλογα με την ενοχική βαρύτητα του βίου τους. Έψαξα με ενδιαφέρον και με χαρά βρήκα τη θέση για τους ανέντιμους πολιτικούς, που κλέβουν το δημόσιο χρήμα, τους προδότες της πατρίδας και της πίστης.

Η ταξινόμηση είναι καμωμένη  κατά αριστοτελική ακρίβεια και εύκαιρη σε κάθε αναζήτηση.

Από την αντίποδη  μεριά, στο ψηλότερο όρος του νότιου ημισφαιρίου,  σε κάποια γωνιά, υπάρχει  ο τριπλός χώρος του “Καθαρτηρίου”, με την όχθη αναμονής των προς κρίση και τιμωρία κολασμένων,  με τους  επτά κρημνούς  στο χείλος των οποίων,  ίστανται οι ένοχοι  των επτά θανάσιμων  αμαρτημάτων, και τον Επίγειο Παράδεισο. Λάκκοι  με φίδια, λάκκοι με φωτιές, λάκκοι με ακαθαρσίες, καζάνια με κοχλάζουσα πίσσα, κρεμάλες,  προσφέρονται και διατίθενται αφειδώς για τον εξαγνισμό που οδηγεί στον προαναφερθέντα τρίτο χώρο του καθαρτηρίου, τον επίγειο Παράδεισο.    Αυτός ο  τελευταίος, αποτελεί και την μεταβατική  θέση –σταθμό αναμονής, όπου αραδιάζονται οι ψυχές των εξαγνισθέντων, προτού ακολουθήσουν την οδό προς τον Παράδεισο των Ουρανών.

Ο ποιητής αναζητώντας κρυμμένες αλήθειες παρακολουθεί την αλληγορική πορεία της ψυχής,  από την αθλιότητα στον καθαρμό, στην   επίγεια δράση και τελικά στα ύψη της ενάρετης ουράνιας πύρινης ενατένισης. (του Εμπυρέου)

Η γλώσσα του Δάντη, με πλήρη γνώση της λαϊκής ιταλικής, χωρίς κανένα άχρηστο και περιττό στόλισμα, καταγράφει με την “Κωμωδία”, το κεφάλαιο του κορυφαίου ποιητή του Μέσου αιώνα, εναλλάσσοντας με παιδική αφέλεια το γελοίο και το υψηλό, την παρατήρηση της φύσης και την ενατένιση των μυστηρίων της θεότητας.

Κάθε επεισόδιο του έργου έχει συμβολικό χαρακτήρα σε μια πολιτική και ηθική αλληγορία. Μπορεί όμως  να ερμηνευτεί και σαν μέρος της επίπονης πορείας του ανθρώπου προς την τελείωση.

Το έργο του Δάντη προτού φτάσει στη παγκόσμια αποδοχή πέρασε και αυτό όπως και τόσων άλλων, την περίοδο της άρνησης.

――――――――

Βιβλιογραφία

1)Φλαμίνι –Κρεμιέ: “Ιστορία της Ιταλικής Λογοτεχνίας”, Εκδ. Ελευθερουδάκη 1930.

2) Εγγκυκλ. Πάπυρος Λαρούς  Μπριτάννικα

3) Άλις Τέρνερ “Ιστορία της Κόλασης”, Εκδ Φιλίστωρ.

4) Δάντη: “Η Θεία Κωμωδία”, Εκδ. Ελ. Καζαντζάκη 1992

5) Βοκκάκιος “Η Ζωή του Δάντη”, Εκδ Νεφέλη 2004