Παλαμάς - ο πολίτης του κόσμου όλου

(από τα “Παράκαιρα”)

Είναι αλήθεια ότι κάθε βαθειά αυτογνωσία  σε οδηγεί σε μια καθολικότητα. Η αυτογνωσία, η βαθειά ριζωμένη στην εμπειρία της εθνικής συνείδησης, μας δίνει το βάθος παραδοχής και αποδοχής των εθνικών συνειδήσεων των άλλων λαών,  οδηγώντας άφοβα σε μια κοινή πορεία αδελφοσύνης.

Ο Παλαμάς έχει αυτό το προτέρημα: Έχει πνεύμα και καρδιά  απλωμένη έτοιμη να αγκαλιάσει τον απέραντο κόσμο.

Ο Παλαμάς ήταν εθνικά ριζωμένος γι’ αυτό και έγινε παγκόσμιος. Δεν είχε ποτέ ξενιτευτεί  από την πατρίδα του. Την πατρίδα την γνώριζε γεωγραφικά πολύ περιορισμένα. Αναχωρητής της Αττικής  σπάνια και σύντομα ταξίδια είχε κάνει.  Ήταν ένα ‘’Ασάλευτο στοιχιό’’.

«Άς  τα ζητάνε, μακρινοί ταξιδευτάδες, άλλοι,/

στ’ άλπεια βουνά τετράψηλα τα μαγικά εντελβάις,/

Είμαι το ασάλευτο  στοιχιό, κάθε χρονιά με ευφραίνει,\

ο Απρίλης μέσ’ στον κήπο μου, μέσ’ στο  χωριό μου ο Μάης»

(“Ασάλευτη Ζωή”, Εκατό φωνές)

Και όμως ήταν ένας Ευρωπαίος  ποιητής, ένα πνεύμα παγκοσμιοποιημένο. Πίστευε ότι  εκείνο που ήταν άλλοτε η Αθήνα για την Ευρώπη,  τώρα είναι η Ευρώπη  στον παγκόσμιο χώρο του πνεύματος: ένας Δάντε και ένας Σαίξπηρ που  κατακτούν τώρα τον παγκόσμιο άνθρωπο και ένας Γκαίτε  να μιλά  σε κάθε πνευματική γωνιά της γης,

«Και έσβυσα κάθε σύνορο κι έρριξα κάθε τοίχο,

Κι έφτασα ακέρηα τη ζωή, μεσ΄  στον πλατύ μου στίχο».

 (Από τη Φλογέρα του Βασιληά).

Καίτοι ερημίτης, κλεισμένος στο κελί του στην Αττική και πιο πολύ ερημίτης μετά από το χαμό του Άλκη, του πολυαγαπημένου του παιδιού, δεν παύει να πιστεύει  ότι:

«η πιο στενή πατρίδα,/ (είναι) πλατιά σαν ουρανός»

(“Παράκαιρα”)

Γι΄ αυτό και υποτάσσεται στο  παγκόσμιο όραμα:

«Κρατώ  μια άγρια μέσα μου Πολυνησία/ και πάντα ένα Κολόμβο παίρνω το κατόπι\......

\και χίλια μύρια / ταξίδια εμπρός μου ξάνοιξαν τον κόσμο όλο».

Σε προσωπική του αλληλογραφία ‘’Στα λόγια του Κρίσνα’’ τον τραβά η Ινδική σκέψη,  στην ‘’Ασάλευτη  Ζωή’’ υμνεί  την Ευρώπη: «Των Ηπείρων αρχόντισα τώρα» και δεν διστάζει να συμπληρώσει στη ’’Φλογέρα του βασιληά’’:

«…….η μοιράστρα/ της χαράς και της δύναμης, η Ευρώπη\ και της σκέψης ρυθμός και της πράξης».

Και εγώ – «Του κόσμου όλου είμαι πολίτης/ πατρίδα έχω όλη τη γή».

Αλλά γρήγορα συνέρχεται. Συνειδησιακά ελέγχεται στο υπερβατικό ατόπημα της σκέψης του και διαλαλεί:

«Αθήνα  ζαφειρόπετρα στης γής το δαχτυλίδι»

(Από τη  Φλογέρα του βασιληά -έβδομος λόγος). 

Εδώ ο μεσαιωνικός κόσμος για μια στιγμή παραμερίζεται. Εδώ  ειδωλολατρισμός  στην ψυχή του ποιητή, για μια στιγμή αφυπνίζεται. Οι Αρχαίοι  Ελληνικοί  θεοί ανασταίνονται, ο χριστιανισμός ξαναπλάθεται μέσα από την καρδιά του μεγάλου παρελθόντος. Οι θεοί παραμένουν οι ίδιοι· μόνο στο όνομα άλλαξαν. Η ελληνική γη θα είναι πάντα δικιά τους σε μια γη απαλλαγμένη από τον λογιοτατισμό και τον δασκαλισμό,  που την έκαμε αφορμή ξεπεσμού, γράφει ο Φάνης Μιχαλόπουλος στο ‘’Επετειακό’’ της Νέας Εστιας του 1943.  

Αυτός ο Ελληνισμός, ξέχωρα από την πορεία του στην Ευρώπη,  πρέπει κάποτε να γυρίσει στις ρίζες του. Από τις πολλαπλές μεταναστεύσεις, το καινούργιο του ευρωπαϊκό ντύμα πρέπει να μεταλαμπαδευτεί στην Ελλάδα σε μια νέα δημιουργική γονιμοποίηση. Η πατρογονική παράδοση από μιά Σπάρτη, ένα  Αρκάδι,  ένα Σούλι, απαιτούν αυτό τον γυρισμό. Τον γυρισμό χωρίς την κούφια στειρότητα μιάς αρχαίας προγονολατρείας, που μόνο στατικά  βήματα δίνει σε ένα λαό που δεν είναι ικανός. Τον γυρισμό εκείνο που  μπορεί να εκμαιεύσει μηνύματα για ηθικούς ιστορικούς βηματισμούς. Η προγονολατρεία δεν είναι πρότυπο αγρανάπαυσης, αλλά παραδειγματισμού σε έναν μαραθώνιο αγώνα για να  υπερνικηθούν εκείνα τα 400 χρόνια σκοταδισμού, τα χρόνια που η Ευρώπη έχτιζε πνευματικούς Παρθενώνες  αντιγράφοντας δικά μας πρότυπα, σε δικές της κόπιες. Σε κόπιες όμως που τίμησαν το πρότυπο.

Το πρότυπο που «από των αιώνων τους καημούς κι από τα πάθη /του Διγενή η πνοή παντού χυμένη  πλάθει»

(από  την ’’Ασάλευτη Ζωή’’- Πατρίδες).

O Παλαμάς  πάλεψε και αναζήτησε τις ομοιότητες  στις ψυχές των λαών. Απέφυγε κάθε πηγή πνευματικού διαχωρισμού, και τις αφύπνισε ζητώντας  να ενώσουν τις φωνές τους σε μια παναθρώπινη διακήρυξη.

–––––––––––––––

Βοηθήματα

1) Κ. Παλαμά “Ανθολογία”, εκδ. “Εστία” 1991

2) “Νέα Εστία”,  “Κ.Παλαμάς”, Χριστούγεννα 1943

3) Ε.Παπανούτσου, “Παλαμάς, Καβάφης, Σικελιανός”  εκδ. Ίκαρος1955