Ένας προφητικός διάλογος μεταξύ του Αθηναίου Ξενοφώντος και του Λακεδαιμονίου στρατηγού Χειρισόφου.

 

Τώ μεν γαρ αληθεί  πάντων συνάδει τα υπάρχοντα, τώ δε ψευδεί  ταχύ  διαφωνεί τ’ αληθές.

(Αριστοτέλης)

 

Ο Ξενοφών, ιστορικός συγγραφέας και εν δυνάμει φιλόσοφος αλλά πρωτίστως ικανότατος επαγγελματίας πολεμιστής και τιμημένος στρατηγός, γεννήθηκε στον Δήμο Ερχιέων   της Αττικής από εύπορους γονείς που ανήκαν στην τάξη των Ιππέων.

Όταν ακόμη ήταν νέος συνάντησε τον Σωκράτη  και τον ρώτησε: «Δάσκαλε, πως μπορώ να γίνω καλός και αγαθός;» Και εκείνος του απάντησε «Έπου και μάνθανε», δηλαδή ακολούθα με και μάθαινε.

Έτσι έγινε μαθητής του Σωκράτη, τον οποίο θαύμαζε και λάτρευε. Εκ φύσεως όμως αντιρρησίας, συχνά προέβαλε τις θέσεις του. Μα καλός στη φιλοσοφική ποτέ δεν κατάφερε να γίνει, γιατί τον κέρδιζε η ζωή στη φύση, η ζωή στα γυμναστήρια, η συμμετοχή στους αγώνες και ιδιαίτερα στην πάλη. Γνωστό βέβαια και σήμερα είναι, ότι  όπου υπάρχει η μονόπλευρη άθληση του σώματος, εκεί και η καλλιέργεια του πνεύματος ενίοτε υστερεί.

Εκείνη την εποχή οι Πέρσες ήταν  το “φαινομενικά’’ αντίπαλο αλλά στην πραγματικότητα συνεργαζόμενο στρατιωτικά και οικονομικά  κράτος αλλά και ο βαφτιζόμενος - για λαϊκή κατανάλωση - εχθρός των  Ελληνικών Πόλεων. Δυστυχώς αυτή η διγλωσσία και σήμερα δεν εξέλιπεν.

Έτσι παρουσιαζόταν τότε συχνά το φαινόμενο: οι Πέρσες να επιστρατεύουν Έλληνες μισθοφόρους ή μη, για να αντιμετωπίσουν τις εσωτερικές τους διενέξεις και συρράξεις αλλά και τις εξωτερικές πολεμικές συγκρούσεις και εκστρατείες εναντίον άλλων λαών ακόμα και εναντίον των Ελλήνων. Εξάλλου οι Πέρσες εκαλούντο συχνά από Ελληνικές Πόλεις για βοήθεια στις εσωτερικές μεταξύ των ελληνικών πόλεων διαμάχες. Με δυο λόγια οι Πέρσες με το χρήμα τους, είχαν διεισδύσει για τα καλά στα ελληνικά πράγματα και είχαν εύκολα διαβρώσει πατριωτικές συνειδήσεις ενώ οι Έλληνες εν ολίγοις είχαν αποβεί οι μισθοφόροι “ράμπο” της εποχής.

Ούτω  πως, όταν  ο Κύρος, “βασιλόπαις” ων,  θέλησε να εκστρατεύσει εναντίον του Πέρση βασιλιά Αρταξέρξη, για να του πάρει το θρόνο, που να σημειωθεί ότι ο Αρταξέρξης ετύγχανε να είναι και αδελφός του πατέρα του, ζήτησε βοήθεια από τους Έλληνες μισθοφόρους.

Ο Ξενοφών μαζί με άλλους λοιπόν παίρνει την πρόσκληση από τον Κύρο: «Έλα κοντά μου, σε χρειάζομαι». Διστάζει αλλά και θέλει. Πολιτικά είναι συντηρητικός. Δεξιός που θα λέγαμε σήμερα. Στην Αθήνα το κλίμα είναι αυστηρά δημοκρατικό και αυτό δεν τον σηκώνει. Σκέφτεται  όμως  το “πρέπον”. Ρωτά τον Σωκράτη. «Πράξε ό,τι σου απαντήσουν οι Δελφοί» τον συμβουλεύει. Ο Ξενοφών όμως το έχει αποφασίσει και ρωτά πονηρά τους Δελφούς  «ποιά θυσία πρέπει να κάνω για να με αφήσετε να πάω». Έτσι “θυσιάζει” κατά τα πανάρχαια και σύγχρονα ειωθότα στο θεό για να παραβιάσει το “πρέπον” και να αποσπάσει την έγκριση του θεού. Πηγαίνει κατ΄αρχήν σαν στρατιώττης γρήγορα όμως προάγεται σε στρατηγός. Εκεί συναντά και τον στρατηγό Χειρίσοφο, απεσταλμένο από τη Σπάρτη με 700  άνδρες Σπαρτιάτες για βοήθεια. (401 π.Χ.) Ο Λακεδαιμόνιος Χειρίσοφος έχαιρε φήμης ανδρείου πολεμιστού και  ικανοτάτου στρατηγού.

Γίνεται μάχη στα Κούναξα.  Σκοτώνεται ο Κύρος και ο Πέρσης Σατράπης, δηλ. Διοικητής Τισσαφέρνης - που δεν χώνευε τους Έλληνες - συλλαμβάνει και σκοτώνει την ηγεσία των μισθοφόρων. Οι Έλληνες μένουν ακέφαλοι ηγετικά και εγκαταλελειμμένοι στην τύχη τους. Ο Ναπολέων στο “Εγχειρίδιο του Πολέμου” γράφει πως δεν υπάρχει τίποτα τραγικότερο θέαμα, από ένα στρατό που οπισθοχωρεί άτακτα και χωρίς ηγετική κεφαλή.

Για την αντιμετώπιση της δημιουργηθείσας έκρυθμης κατάστασης, συγκαλείται συμβούλιο στο στρατόπεδο των Ελλήνων μισθοφόρων. Εκλέγονται πέντε αρχηγοί στρατηγοί για να οδηγήσουν τους “Μυρίους” μισθοφόρους στην “Κάθοδο” τους δηλαδή στην ιστορική επιστροφή στην πατρίδα. Μεταξύ αυτών των στρατηγών επιλέγεται και ο Ξενοφών που  από  ιππέας προάγεται σε στρατηγό λόγω των ξεχωριστών πολεμικών ικανοτήτων του. Αυτοί τώρα οι στρατηγοί εντέλλονται να οδηγήσουν τους Μυρίους μισθοφόρους στην κάθοδό τους στη πατρίδα, περνώντας κάτω από ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες, μέσα από τα εδάφη του Κουρδιστάν, Αρμενίας ως την Τραπεζούντα και τη Μαύρη Θάλασσα.

Σε κάποια στιγμή της πορείας τότε έγινε και ο ιστορικός διάλογος που οδήγησε σε ρήξη  Ξενοφώντα και Χειρίσοφο. «Χειρίσοφε, λέει ειρωνικά ο Ξενοφών, πες μου είναι αλήθεια αυτά που ακούω, ότι εσείς οι Σπαρτιάτες αν  δεν ανήκετε στην τάξη των ευγενών, από μικροί εκπαιδεύεσθε στην κλοπή. Και αυτή την πράξη τη θεωρείτε νόμιμη και αξιέπαινη. Και όσοι κλέφτες συλλαμβάνονται μαστιγώνονται αλλά όχι για την αξιόποινη πράξη αλλά για την ανικανότητα τους που άφησαν να συλληφθούν;»

Και ο Χειρίσοφος:

«Ναι πραγματικά, ίσως κάτι τέτοιο μπορεί να συμβαίνει, γιατί είναι μέρος της εκπαίδευσης για σκληρή επιβίωση. Αλλά και εγώ μαθαίνω πως και εσείς οι Αθηναίοι είστε ικανότατοι στην κλοπή των χρημάτων - και μάλιστα του δημοσίου - και ότι την ικανότητα αυτή την διαθέτουν οι καλύτεροι από εσάς , οι υψηλότερα ιστάμενοι στην εξουσία, αυτοί δηλαδή που διαχειρίζονται τις δημόσιες υποθέσεις».  Και στον αρχαίο λόγο: «Καγώ υμάς τους Αθηναίους ακούω δεινούς είναι κλέπτειν τα δημόσια και τους κρατίστους μέντοι μάλιστα είπερ υμίν οι κράτιστοι άρχειν αξιούνται».

Πραγματικά τελικά φαίνεται τα γονίδια είναι κληρονομικά σε διαχρονική πορεία και μετάβαση η οποία βεβαίως ουδεμίαν χρείαν αποδείξεως έχει. Τα φαινόμενα τα σημερινά και τα τρέχοντα των ημερών μας, επιβεβαιώνουν «το σοφόν και αληθές του λόγου του Χειρισόφου».

 

Και εξ αυτών όλων συνάγεται ότι κάθε εκτροπή εκ του γονυδιακά καθορισμένου είναι θεωρητικά απίθανη. Δηλαδή όπως φαίνεται το μέλλον μας είναι πλέον καθορισμένο να είναι ταυτισμένο με την κλοπή. Ησυχάστε όμως. Προφητικά ο Επίκουρος, πολλούς αιώνες προτού ακόμα διατυπωθεί η σύγχρονη “θεωρία του Χάους’’, του απρόβλεπτου που έδωσε και το τέλος της βεβαιότητας, μας έδωσε την ελπίδα του διαφορετικού, την ελπίδα της παράκαμψης του προκαθορισμένου. Ο Επίκουρος λοιπόν, στην επιστολή του προς τον Μενοικέα, τον γιο του Κρέοντα που έπεσε από τα τείχη ακολουθώντας τη σύσταση του Τειρεσία για να σωθεί η Θήβα, γράφει «την δε υπό τινων  δεσπότιν εισαγομένην πάντων αγγέλοντος….επεί κρείτττον ην τω περί θεών μύθω κατακολουθείν η τη των φυσικών ειμαρμένη δουλεύειν. Ο μεν γάρ ελπίδα παραιτήσεως υπογράφει θεών δια τιμής, η δε απαραίτητον έχει την ανάγκην».

Δηλαδή στην γραμμένη τύχη, εκείνη που προτείνουν όσοι τα ξέρουν όλα,  μη δίνεις πολλή σημασία. Είναι προτιμότερο να ακολουθούμε το μύθο περί θεών - που θα μας χαρίσει το απρόβλεπτο - παρά να υποτασσόμεθα στην ειμαρμένη, στην μοίρα που μας λένε οι σοφοί. Γιατί αυτοί οι θεοί είναι εκείνοι που δίνουν την ελπίδα, την ελπίδα για το απρόβλεπτο.

 

––––––––––––––––––

Βοηθήματα

1) Ξενοφών: ‘’Κύρου Ανάβασις’’ εκδ. Κάκτος 1993

2) Il. Prigorine: “Το Τέλος της Βεβαιότητας”  εκδ. Κάτοπτρο 1997

3) Γ. Μιστριώτη: “Θουκυδίδου Ξυγγραφή”   Εκ.δ Σακελλαρίου 1902

4) Ναπολέων: “Εγχειρίδιο Πολέμου”, Εκδ. Αρκτος 1993