Σοφιστές, στην αρχαιότητα,  ήταν σοφοί που δίδασκαν φιλοσοφία αλλά επ’ αμοιβή. Γι’ αυτό και η ομάδα των σοφών του Σωκράτη και του Πλάτωνα, τους περιφρονούσαν.
«Αυτοί είναι  σοφιστές», έλεγαν. Σαν  δηλαδή να ήταν  κατώτεροι· κάθε προσοχής ανάξιοι, κάποιες κατώτερες προσωπικότητες, που δήθεν εξαπάτησαν τον κόσμο. 
«Διαφθείρουν την νεολαία» διατυμπάνιζε ο Πλάτωνας...

Πρωταγόρας

ο Πατέρας της Σοφιστικής από τα  Άβδηρα


Σοφιστές, στην αρχαιότητα,  ήταν σοφοί που δίδασκαν φιλοσοφία αλλά επ’ αμοιβή. Γι’ αυτό και η ομάδα των σοφών του Σωκράτη και του Πλάτωνα, τους περιφρονούσαν.

«Αυτοί είναι  σοφιστές», έλεγαν. Σαν  δηλαδή να ήταν  κατώτεροι· κάθε προσοχής ανάξιοι, κάποιες κατώτερες προσωπικότητες, που δήθεν εξαπάτησαν τον κόσμο. 

«Διαφθείρουν την νεολαία» διατυμπάνιζε ο Πλάτωνας.

Κι έτσι οι σοφιστές  έμειναν για πολλούς αιώνες στην κοινή γνώμη σαν απομιμήσεις κακών φιλοσόφων. (Έτσι εγράφησαν  και έμειναν στη σκέψη χαραγμένοι από τα μαθητικά μας θρανία).

Αυτά μέχρι τις αρχές  του 19ου αιώνα,  οπότε ο Γερμανός φιλόσοφος  Hegel στις παραδόσεις του για την ‘’Ιστορία της Φιλοσοφίας’’  τους  είδε από μια άλλη πλευρά  θεώρησης και τους αποκατέστησε.

Είπε ότι με τους σοφιστές, ο φιλοσοφικός  λόγος έλαβε παγκόσμια υπόσταση: «Αναζήτησαν και προσπάθησαν να ανακαλύψουν  όχι την  ίδια τη φύση της ψυχής, της ιδέας και του νού, αλλά τα προβλήματα του ‘’αισθητού’’ κόσμου»*.

Ο ιστορικός της φιλοσοφίας W.Windelband ονόμασε την περίοδο της Σοφιστικής περίοδο του Αρχαίου Ελληνικού Διαφωτισμού  και την αντιστοίχισε με τον 18ο αιώνα. Αντίθετες φωνές περιοριστικές του όρου υπήρξαν που δεν είναι του παρόντος η ανάπτυξή τους.

Οι Σοφιστές έζησαν σε μια εποχή κοινωνικών ανακατατάξεων. Ήταν η εποχή, μετά τους Μηδικούς  πολέμους, που η εθνογεωγραφική μετακίνηση, έδωσε λαβή σε ανταλλαγή ιδεών και  προβλημάτων κοινωνικής ζωής.  Στο χορό αυτό μπαίνοντας οι σοφιστές, έγιναν αμφισβητίες. Έγιναν συνεχιστές του προσωκρατικού Ελεατικού Σκεπτικισμού:  του Ξενοφάνη, του Ηράκλειτου και των άλλων. Οι Σοφιστές δεν ήταν οι απλοί σοφοί αναζητητές μεταφυσικών αιτίων αλλά μάχιμοι κοινωνικοί αναμορφωτές και δάσκαλοι. Κατά τον  Hegel πάλι, ήταν  αυτοί που θέλησαν να φωτίσουν το σκοτάδι του δογματισμού, της θρησκευτικής αποχαύνωσης. Να διαλαλήσουν το δικαίωμα του ανθρώπου στην  ελευθερία του.

Αυτοί  οι πρώτοι  σοφιστές,  Πρωταγόρας από τα Άβδηρα της Θράκης  και Γοργίας  από τους Λεοντίνους της Κάτω Ιταλίας θεωρούνται, οι πατέρες του Αρχαιοελληνικού Διαφωτισμού.**  Μαζί τους στη σειρά ο Πρόδικος από την Κέα, ο Θρασύμαχος από την Χαλκηδόνα της Προποντίδας, ο Αλκιδάμας, ο Λυκόφρων κ.α.

Ο Αρχαιοελληνικός Διαφωτισμός, έβαλε  και άφησε βαθειές τις ρίζες του. Αυτές τις έτοιμες ρίζες, τις βρήκε και επάνω σ’ αυτές πάτησε ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός τον 17- 18ο αιώνα.  

Οι φιλοσοφικές ιδέες της νέας αυτής εποχής, έντεχνα καλλιεργούνται και θεριεύουν  στο ιδεολογικό πλαίσιο της φιλοσοφίας του αγγλικού εμπειρισμού.*** (Fr. Bacon. Th.Hobbes, J. Locke) για να ξεπεταχθεί από αυτές  μια  καθαρή κοινωνική  φιλοσοφία στους πολιτικούς αγώνες του αγγλικού λαού  κατά τον 17ο αιώνα.

Αυτές οι ιδέες, προοδευτικά ωρίμασαν  σαν ‘’Διαφωτισμός’’,  όταν παντρεύτηκαν  στο έδαφος της Γαλλίας με την τοπική  πνευματική και φιλοσοφική παραδοσιακή κουλτούρα.  (Montesquie, Voltaire, Εγκυκλοπαιδιστές.)

Μια ρήση θα υπενθυμίσω, αυτή του σοφιστή Αλκιδάμα, σχετική με τη θέση του όσον αφορά το θέμα της δουλείας,  που δείχνει ολόκληρο το μέγεθος της σοφίας του: «Φύσις ουδένα  δούλον πεποίηκεν, θεός πάντας ελεύθερους αφήκεν».

Επάνω σ’ αυτή στηρίχτηκαν, στα μετέπειτα χρόνια, όλοι οι λαοί για να  διακηρύξουν τα δικαιώματα του ανθρώπου. Σ’ αυτή τη ρήση του Αρχαίου Ελληνικού διαφωτισμού στηρίχτηκε και  η χριστιανική θρησκεία όταν διακήρυττε ότι δεν υπάρχουν δούλοι ανάμεσα στους ανθρώπους.  

Ο Πλάτωνας όπως προανέφερα, δεν αποδεχόταν τους σοφιστές. Και εστίασε ένα μακρύ διάλογο φέρνοντας τον Σωκράτη σαν συνομιλητή.

Από τον διάλογο με τον Πρωταγόρα αντλώ την παρακάτω συμβολική ιστορία, που αφηγήθηκε  ο ίδιος.

«Σε κάποια εποχή που οι θεοί ήταν οι μοναδικοί  κάτοικοι  στην πλάση σκέφτηκαν: “καιρός είναι να φτιάξομε και τα  ζώα και τον άνθρωπο”».

Ανέθεσαν λοιπόν στον Επιμηθέα, να τους μοιράσει εκείνα τα εφόδια, με τα οποία θα κατόρθωναν, να  αντιμετωπίσουν τους καθημερινούς κινδύνους που επιβουλευόνταν την επιβίωσή τους. Για την επίβλεψη του όλου έργου ανέθεσαν στον Προμηθέα την επιστασία. Σε άλλα ζώα δόθηκαν φτερά, σε άλλα δόθηκε μυική δύναμη, σουβλερά δόντια και νύχια και σε άλλα γρήγορα πόδια για να ξεφεύγουν από τους εχθρούς. Όταν έφτασε η σειρά του ανθρώπου, ξαφνικά κατάλαβαν ότι δεν είχε απομείνει τίποτα να του δώσουν. ΄Ολα τα  είχαν μοιράσει. Τον λυπήθηκε ο Προμηθέας, έτσι που τον είδε έρμαιο  και αποδυναμωμένο από κάθε δυνατότητα αυτοάμυνας και του έφερε για βοήθεια τη “Φωτιά” που έκλεψε από την θεϊκή κατοικία και την ικανότητα  του “Νού”, να κατασκευάζει και να επινοεί τα αναγκαία προς το ζην. Ο άνθρωπος μοναχός ανάμεσα στα άγρια θηρία της φύσης, κατάλαβε την  ανάγκη της ομαδικής ζωής και αναγκάστηκε να φτιάξει πόλεις για συλλογική διαβίωση και αλληλοπροστασία.  Εκεί όμως τα ανθρώπινα ένστικτα κυριάρχησαν  και οδήγησαν σε ένα αλληλοφάγωμα  τέτοιο, που φόβισε το Δία καθώς προέβλεπε έναν  πιθανό αφανισμό του ανθρώπου. Γι’ αυτό και στέλνει  με τον Ερμή να τους μοιράσει την αιδώ, δηλαδή τη ντροπή και την δικαιοσύνη, πιστεύοντας πως αυτές είναι οι βασικές προϋποθέσεις για κάθε ευνομούμενη πολιτεία:   «Ερμήν πέμπει  άγοντα εις ανθρώποις αιδώ τε και δίκην ίν είεν  πόλεων κόσμοι τε και δεσμοί φιλίας συναγωγοί».

Και του είπε: πρόσεξε, να τα δώσεις σε  όλους, χωρίς καμιά εξαίρεση και όποιος δεν τα πάρει να φονευθεί.

«Και νόμον γε  θές παρ εμού, τον μη δυνάμενον αιδούς και δίκης μετέχειν, κτείνειν ως νόσον  πόλεως». Να τον σκοτώνεις γιατί αυτός είναι αρρώστια για την πόλη.

Προσέξατε· είναι αρρώστια  για την πόλη όποιος δεν τηρεί τους κανόνες της δικαιοσύνης και δεν νιώθει ντροπή για ό,τι κακό κάνει.  Και πάλι προσέξατε· ο νόμος του Δία είναι σαφής: δεν εξαιρεί κανέναν  απολύτως πολίτη, οποιοδήποτε επίκτητο αξίωμα και αν κατέχει και δεν επιτρέπει σε κανέναν να μη διακατέχεται από το αίσθημα της ντροπής και να μην  τηρεί τους κανόνες της δικαιοσύνης.  Και ο νοών νοήτω.

Αλλά ξέχασα. Μιλάμε μόνο για ειδωλολατρικές κοινωνίες!

 


––––––––––

*Κατά τον Πλάτωνα δίπλα στον κόσμο των Αισθητών πραγμάτων υπάρχει και ο κόσμος των Ιδεών, που είναι απρόσιτος στις αισθήσεις μας και τον φτάνομε μόνο με τον νού.

**Κατά τον Κάντ, ‘‘Διαφωτισμός, είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του, για την οποία είναι ο ίδιος υπεύθυνος.”

***Εμπειρισμός είναι το γενικό όνομα όλων των φιλοσοφικών θεωριών που αρνούνται την ύπαρξη των αξιωμάτων, σαν αρχών της γνώσεως που είναι λογικά διάφορες από την εμπειρία.

Βοηθήματα

1) Β. Κύρκος: “Αρχαίος Ελληνικός Διαφωτισμός και Σοφιστική’’. Εκδ.Παπαδήμα 1992

2)  Ρόζενταλ, Γιουντίν: ’’Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό’’. Νέα Βιβλία 1945

3)  Γ.Μιστριώτου:  ‘’Πλάτωνος  Πρωταγόρας,’’ Σακελαρίου 1906

4) A.E. Taylor: “Πλάτων” ΜΙΕΤ 1990

5) H.Lawson-Tangred: “Η Πολιτεία του Πλάτωνα  και ο Ελληνικός Διαφωτισμός”, Περίπλους 1998

6) Ι. Θεοδωρακόπουλος” “Εισαγωγή στον Πλάτωνα”, Εστία 2002

 


Προτεινόμενο Video

Διαφήμιση

Επισκέπτες σε σύνδεση

Αυτήν τη στιγμή επισκέπτονται τον ιστότοπό μας 54 guests και κανένα μέλος