Εμείς, όλοι οι μαθητές της Δευτέρας τάξης του Γυμνασίου Βουλιαγμένης, αποφασίσαμε να διαμορφώσουμε μια περιβαλλοντική ομάδα με σκοπό να φυτέψουμε πολλά και διαφορετικά είδη φυτών σε συγκεκριμένο χώρο του σχολείου μας, που προορίζεται μόνο γι’ αυτή την εργασία μας. Προκειμένου να πάρουμε κάποιες ιδέες σχετικά με τα φυτά που θα μπορούσαμε να φυτέψουμε, επισκεφθήκαμε τους μεγαλύτερους και διασημότερους κήπους της Αθήνας.
Στις 9/10/2014, συνοδευόμενοι από τους καθηγητές κα Παπαδοπούλου Σταυρούλα και κο Τσινταβή Κωνσταντίνο, επισκεφθήκαμε τον Εθνικό Κήπο και θαυμάσαμε, συλλέξαμε αρκετές πληροφορίες και σας τις παρουσιάζουμε.
Περιδιαβαίνοντας...
...τα δρομάκια του Εθνικού μας Κήπου, νοιώθει κανείς πως βρίσκεται κάπου, που δεν έχει σχέση με την Αθήνα. Μία αρχαία κολώνα πλαγιασμένη στο χορτάρι, ένα κιονόκρανο να "φυτρώνει" από τη γη, μία ομάδα παιδιών να παίζει μουσική, κάποιος καθισμένος σε παγκάκι να αφήνεται στη λιακάδα, όλα δημιουργούν μια ατμόσφαιρα που θα μπορούσε να ταιριάζει σε παραμύθι. Να, κάπως έτσι...
"Μια φορά κι έναν καιρό, τα δέντρα του Εθνικού Κήπου άρχισαν να θυμούνται τα παλιά περασμένα χρόνια. Θυμάμαι, άρχισε ο γερο-Πλάτανος, όταν το 1841 μας μετέφεραν μικρά δεντράκια από τη Γένοβα..." "Καλόκαρδες, χαρούμενες, πανέμορφες κι εργατικές οι Νεράιδες του Εθνικού Κήπου ζουν αόρατες, ανάμεσα στα δέντρα και στις πυκνές φυλλωσιές, εκεί κοντά στη λίμνη με τα νούφαρα ..."
Στην αρχαιότητα ήταν μέρος της παραποτάμιας περιοχής του Ιλισού και ήταν γνωστό με το όνομα "κήπος", όπου υπήρχε και ιερό "της Αφροδίτης εν κήποις", όπως λέει ο Παυσανίας στα "Αττικά" του.
Εκεί συχνά πήγαινε ο Σωκράτης για περίπατο, φιλοσοφώντας συγχρόνως με τους μαθητές του.
Όταν ο Βαυαρός αρχιτέκτονας Fr. Gartner σχεδίασε τα ανάκτορα του βασιλιά Όθωνα (τη σημερινή Βουλή) καθόρισε ότι αυτή η περιοχή θα είναι ο κήπος που θα τα περιβάλλει. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1836 και τα πάντα έγιναν κάτω από τη συνεχή και ακούραστη επίβλεψη της βασίλισσας Αμαλίας. Από το βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκο, πατέρα του Όθωνα, εστάλη ο βαυαρός γεωπόνος Σμάρατ, ο οποίος, εκτός από τον Εθνικό Κήπο, το 1837- 1838 δημιούργησε τον κήπο στην πλατεία Κλαυθμώνος, τον κήπο στο Θησείο και τις δενδροστοιχίες στις λεωφόρους Αμαλίας, Πανεπιστημίου, Κηφισίας, Πατησίων, Λιοσίων κ.α. Το 1839 φθάνουν στην Αθήνα από τη Γένοβα 15.000 καλλωπιστικά φυτά, με τη φύτευση των οποίων δημιουργήθηκε το πρώτο κομμάτι του Κήπου, έκτασης 30 στρεμμάτων.
O Εθνικός Κήπος ήταν η πρώτη προσπάθεια κηποτεχνίας στη χώρα και αποτέλεσε τη βάση για δραστηριότητες στο συγκεκριμένο αντικείμενο. Στον Εθνικό Κήπο μπήκαν οι πρώτες νεραντζιές και χάρη σε αυτόν όλη η Αθήνα (και όχι μόνο) κατακλύστηκε από αυτές. Παρότι μικρός, σου δίνει την εντύπωση πως είναι μεγάλος. Κι αυτό οφείλεται στον τρόπο που δημιουργήθηκε με την πυκνή βλάστηση και τις διαφορετικές ενότητες που ανακαλύπτεις κατά την περιήγηση.
Το μυστικό του κήπου είναι τα νερά του, που υπάρχουν σε αφθονία. Μάλιστα, το σύστημα άρδευσης του κήπου ‘πατάει’ πάνω σε αρχαίο υδραγωγείο της εποχής του Πεισίστρατου. Το πότισμα των φυτών γίνεται με κατάκλιση. Πράγμα που συντελεί στην πλούσια βλάστηση. Όμως λόγω του τρόπου ποτίσματος τα δέντρα έχουν επιφανειακές ρίζες κι έτσι είναι ευκολότερο να πέσουν όταν φυσά δυνατός άνεμος.
Το 1860 κάτω από τον Κήπο, ανακαλύφθηκε το αρχαίο υδραγωγείο που έφτιαξε ο Πεισίστρατος τον 6ο αιώνα π.Χ.
Σήμερα ο Κήπος ποτίζεται από υπόγειες πηγές της περιοχής του Αγίου Θωμά στο Γουδί, ενώ το νερό φθάνει στον Κήπο μέσω σωληνώσεων ( μήκους 2.543 μ.) που αρχίζουν από τη συμβολή των οδών Παπαδιαμαντοπούλου και Μιχαλακοπούλου. Στο πότισμα επίσης συμβάλλουν μια γεώτρηση και πέντε δίκτυα της Εταιρείας Υδάτων. επίσης υπάρχουν συνολικά έξι μικρές και μεγάλες λίμνες, που χρησιμεύουν και ως υδαταποθήκες. Το μέσο βάθος τους είναι ένα μέτρο και καταλαμβάνουν συνολικά έκταση δύο στρεμμάτων.
Πεισιστράτειο υδραγωγείο. Με το υδραγωγείο αυτό - χρόνος κατασκευής μεταξύ 540 και 530 π.Χ.-, επεδίωξε ο τύραννος των Αθηνών Πεισίστρατος να συγκεντρώσει τα νερά του Υμηττού και των πηγών των Πελασγών ανατολικότερα, αλλά και των πηγών που βρίσκονταν μακρύτερα της Καισαριανής. Μεγάλο μέρος αυτού του αρχαίου υδραγωγείου, που λειτουργεί επί 2500 χρόνια μέχρι σήμερα, μεταφέρει νερό στο κέντρο της Αθήνας. Η συλλεκτήρια στοά αυτού του υδραγωγείου αρχίζει από τη βάση του λόφου του Αγ. Ιωάννη του Θεολόγου, στου Παπάγου, ακολουθεί την κοίτη του άνω Ιλισού, περνά από την πλατεία Αγ. Θωμά, στη συνέχεια κατέρχεται τις οδούς Παπαδιαμαντοπούλου και Βασ. Σοφίας, τον Εθνικό Κήπο, τη Ρωσική εκκλησία, οδός Κυδαθηναίων, νότια πλευρά της Ακρόπολης, αυχένας Αρείου Πάγου και έφτανε στην Εννεάκρουνο κρήνη (αναφέρεται και από Θουκυδίδη και από Παυσανία), τη γνωστή κρήνη της Καλλιρόης, στο χώρο της αρχαίας αγοράς.
Το υδραγωγείο του Πεισίστρατου είχε διαρκή φροντίδα και συντήρηση. Ο Αριστοτέλης στην ‘’Αθηναίων Πολιτεία’’ τονίζει τη συμβολή του αξιωματούχου με τον τίτλο ‘’Επιμελητής Κρηνών’’, αξίωμα που είχε πάρει κάποτε και ο Θεμιστοκλής.
Κατά την κάτω διαδρομή του πρέπει να έδινε νερό στο Ιερό Άλσος – Πάρκο του Λυκείου, που είχε αρχίσει να φυτεύεται ήδη από τον 6ο αιώνα π.Χ. και βρισκόταν όπου σήμερα ο Εθνικός Κήπος, στο Βοτανικό Κήπο των Μουσών, τον πρώτο της Ευρώπης, που είχε δημιουργήσει ο Θεόφραστος στη σημερινή πλατεία Συντάγματος, στην αρχαία κρήνη του Πάνοπος -ΒΔ γωνία πλατείας Συντάγματος και οδού Μητροπόλεως- και σε άλλες περιοχές. Στους αιώνες παρακμής της Αθήνας - 3ο αιώνα μ.Χ. και μεταγενέστερα-, όταν έλλειψε τελείως και η συντήρηση, το υδραγωγείο σχεδόν αχρηστεύτηκε στο πεδινό του τμήμα, από καταρρεύσεις και συσσώρευση φερτών υλών (χώματα, άμμος). Το αποτέλεσμα ήταν το νερό να βρει διέξοδο προς την επιφάνεια, με τη μορφή πηγής, κοντά στη σημερινή πλατεία Αγ. Θωμά (Γουδή), για να καταλήξει τελικά στην αμμώδη κοίτη του Ιλισού, που περνούσε εκεί κοντά.
Ο Κήπος δεν είναι μόνο δένδρα.
Υπάρχουν και μερικά πολύ ενδιαφέροντα πράγματα που μπορεί κανείς να επισκεφθεί και να δει.
Το βοτανικό μουσείο, Στεγάζεται σε διατηρητέο, πέτρινο κτήριο, που κτίσθηκε από τον αρχιτέκτονα Κλεάνθη (1802-1862)και χρησίμευε ως βασιλικό περίπτερο. Είναι διώροφο και στην είσοδό του υπάρχει νεοκλασικό μαρμάρινο στέγαστρο. Το Μουσείο δημιουργήθηκε το 1985 και για χρόνια προσέφερε πολύτιμες πληροφορίες και γνώσεις για: τις λειτουργίες των φυτών, τις κατηγορίες των φυτών που υπάρχουν στον Κήπο (δένδρα, θάμνοι, αναρριχώμενα, αυτοφυή, φυτά για χλοοτάπητες κ.λπ.), τις εργασίες που εκτελούνται στον Κήπο, την ιστορία του και τα αξιοθέατα. Παραμένει κλειστό.
Το ρωμαϊκό μωσαϊκό δάπεδο. Σε βάθος ενός μέτρου ανακαλύφθηκε ένα τμήμα του μωσαϊκού δαπέδου από το αίθριο μιας ρωμαϊκής έπαυλης. Η συνολική του επιφάνεια είναι 400m2 και μαρμάρινη σκάλα οδηγεί στο χώρο. (Βρίσκεται προς την πλευρά της Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας).
Το ηλιακό ρολόι. Στην κεντρική είσοδο από τη Λεωφόρο Αμαλίας, υπάρχει το ηλιακό ρολόι. Είναι ένας επικλινής μεταλλικός δείκτης στερεωμένος σε μαρμάρινη βάση πάνω στην οποία είναι χαραγμένες οι ώρες. Η σκιά του δείκτη, ανάλογα με τη θέση του ήλιου, δείχνει και τη σχετική ώρα. Τα ηλιακά ρολόγια είναι τα αρχαιότερα από τα γνωστά είδη ρολογιών.
Το φυτώριο. Είναι χώρος όπου μεγαλώνουν τα φυτά που πρόκειται να μεταφυτευθούν στον Κήπο. Το φυτώριο του Εθνικού Κήπου τροφοδοτεί τόσο τον Εθνικό Κήπο όσο και τον κήπο του Αγνώστου Στρατιώτη.
Το θερμοκήπιο της βασίλισσας Αμαλίας. Κτίσθηκε στα μέσα του 1800 και θεωρείται το πρώτο θερμοκήπιο που λειτούργησε στον ελληνικό χώρο. Αποτελεί νεώτερο ιστορικό μνημείο. Οι διαστάσεις του είναι 5μx8μ, η στέγη του είναι φτιαγμένη με μεταλλικές υποδοχές και "οπλισμένα" κρύσταλλα και είναι βυθισμένο στο έδαφος κατά 1,50μ. (ημιυπόγειο). Διαθέτει υπόγειες εγκαταστάσεις θέρμανσης και ξεχωριστές πέτρινες σκάλες. (Βρίσκεται κοντά στο Καφενείο).
Ο βράχος της βασίλισσας Αμαλίας. Είναι ο βράχος στην κορυφή του οποίου καθόταν η Βασίλισσα Αμαλία και επέβλεπε τις εργασίες δημιουργίας του Κήπου. Είναι ένας ογκόλιθος από γκρίζο μάρμαρο, με διαστάσεις 30μx10μ. και ύψος 2,50μ. Το ένα άκρο του είναι λαξευμένο σε επίπεδο σχήμα, όπου βρίσκεται το οκτάγωνο μεταλλικό κάθισμα της Αμαλίας. Βρίσκεται σε απόμερη και ήσυχη γωνιά του Κήπου (κοντά στην Παιδική Βιβλιοθήκη), το καλοκαίρι είναι δροσερά στην κορυφή του, όπου ανεβαίνει κανείς από περιμετρικό μονοπάτι και απολαμβάνει τη θέα.
Η παιδική βιβλιοθήκη. Μέσα στα δένδρα και σκεπασμένο με κισσό, το ισόγειο κτίριο που στεγάζει την παιδική βιβλιοθήκη κτίσθηκε το 1840 και ήταν το κυνηγετικό περίπτερο του τότε βασιλιά Όθωνα. Αργότερα, εδώ στεγάσθηκαν οι διοικητικές υπηρεσίες του Κήπου. Το 1984 ιδρύθηκε η βιβλιοθήκη και τα διοικητικά γραφεία μεταφέρθηκαν στο σημερινό κτήριο. Ιδρυτής είναι το Υπουργείο Γεωργίας, που τότε είχε δημιουργήσει ένα δίκτυο παιδικών βιβλιοθηκών στις αγροτικές περιοχές της Ελλάδας. Όταν ξεκίνησε, στα ράφια της είχε μόνο 1500 βιβλία. Σήμερα έχουν φτάσει τα 6000 και συνεχώς αυξάνονται. Βιβλία λογοτεχνικά, ελληνικά και ξένα, βιβλία που μιλούν για ταξίδια και νέους τόπους, για το χορό, για τη ζωγραφική, για όλα εκείνα που καλλιεργούν τη φαντασία και πλουταίνουν το πνεύμα και το νου των παιδιών.:
Το Καφενείο. Αν ο περίπατος στα δρομάκια του Κήπου σάς κούρασε, αν είναι ένα ηλιόλουστο κυριακάτικο πρωινό και θέλετε κάπου δροσερά και ήσυχα να πιείτε τον καφέ σας και να διαβάσετε την εφημερίδα σας, δεν έχετε παρά να καθίσετε στο καφενείο του Κήπου. Το συναντάτε στην είσοδο της Ηρώδου Αττικού, δίπλα στην Προεδρική Φρουρά. Το κτίσμα είναι πετρόκτιστο, με πράσινα παραθυρόφυλλα, πράσινα και τα τραπεζάκια του με τις καρέκλες, κάτω από τις πυκνές φυλλωσιές είναι ένας χώρος που λεει πολλά, σε όσους ξέρουν να ακούν.
Η πανίδα του Κήπου. Ο Εθνικός Κήπος είναι κατά βάση βοτανικός κήπος. Ωστόσο, έχει και κάποιους εκπρόσωπους της πανίδας. Υπάρχει ένας μικρός ζωολογικός κήπος με πουλιά, το πλείστον, που ανήκει στον Κήπο και τα ζώα παρακολουθούνται από κτηνίατρο. Και βέβαια υπάρχουν τα χιλιάδες πουλιά που κατοικούν ελεύθερα στα δένδρα (περιστέρια, κοτσύφια, κοκκινολαίμηδες κ.ά.), οι χελώνες που αργοπερπατούν στη χλόη, τα ψάρια και κάποιες πάπιες στις λιμνούλες.
Τα φυτά. 520 είναι περίπου οι ποικιλίες των δένδρων και των φυτών που πρασινίζουν αυτήν την όαση ομορφιάς και γαλήνης στο πολύβουο κέντρο της Αθήνας. Τα φυτά αυτά προσδίδουν στον κήπο την ικανότητά του να μας χαλαρώσει, να σβήσει το θόρυβο της πόλης από τα αυτιά μας, να μας δροσίσει και να καθαρίσει τον αέρα που αναπνέουμε.
Δένδρα: 140 είδη και ποικιλίες, συνολικός αριθμός δένδρων 7.000, με τις δάφνες (πρωτοφυτεύθηκαν το 1841) και τις σοφόρες να είναι εκείνα που συναντάμε πιο συχνά.
Θάμνοι: 100 είδη και ποικιλίες, 40.000 το σύνολό τους, με συχνότερο θάμνο τον λεγόμενο γιουστιτσία.
Αυτοφυή και ξενικά φυτά : Από τις 520 ποικιλίες φυτών που υπάρχουν στον Κήπο, τα 100 περίπου είναι ελληνικά αυτοφυή φυτά, ενώ τα 420 προέρχονται από όλες σχεδόν τις ηπείρους.
Αιωνόβια φυτά : Συνεχίζουν να μας χαρίζουν τη δροσιά τους, δένδρα που φυτεύθηκαν από εκείνους τους πρωτεργάτες της δημιουργίας του Κήπου. Ανάμεσά τους τα δένδρα της κεντρικής εισόδου που λέγονται ουασιγκτώνες, από τον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Ουάσιγκτων, καζουαρίνες και ευκάλυπτοι από την Αυστραλία, φοίνικες από τα Κανάρια Νησιά, καθώς και δένδρα από την Ινδία, Μαδαγασκάρη και Αφρική, αλλά και πεύκα και κυπαρίσσια από την ελληνική γη.
Αυτά είναι λίγα από τα πράγματα που μάθαμε για τον Εθνικό Κήπο.
Ο Εθνικός Κήπος είναι ανοιχτός για το κοινό από την Ανατολή μέχρι τη Δύση του Ηλίου όλες τις ημέρες του χρόνου και η είσοδος είναι ελεύθερη (Λεωφόρος Βασιλίσσης Αμαλίας 1, Τ.Κ. 105 57, τηλ. 210-7211178 και 210-7215019).
Πληροφοριακό υλικό
1. από το βιβλίο "Κατάλογος καλλωπιστικών φυτών Εθνικού Κήπου" του Νικολάου Ταμβάκη, Γεωπόνου-ειδικού κηποτέχνη, τ. Δ/ντού Εθνικού Κήπου, έκδοση "Επιτροπή Δημοσίων Κήπων & Δενδροστοιχιών", Αθήνα 1981
2. από το φυλλάδιο "Εθνικός Κήπος, Η δροσερή καρδιά της Αθήνας", έκδοση Εθνικού Κήπου
3. από το φυλλάδιο "Η Παιδική Βιβλιοθήκη του Εθνικού Κήπου", έκδοση Εθνικού Κήπου
4. από το βιβλίο "Τα παραμύθια του Εθνικού Κήπου" της Α. Λαουτάρη-Γκριτζάλα, εκδόσεις Αγγελάκη, τηλ. 210-3804091, 3801480
Κλείνοντας το αφιέρωμά μας στους κήπους της Αθήνας συμπεραίνουμε πως υπάρχουν χώροι πρασίνου στην πόλη, που κρύβουν ιστορία μέσα τους.
Αξίζει να τους ανακαλύψετε!
Επιμέλεια: Παρασκευή Βούλγαρη, Αναστασάκη Άρτεμις, Β1
