η γλώσσα της λογικής, της φιλοσοφίας, της ιατρικής και...
του Κώστα Βενετσάνου
«Μίγαρις έχω στο νου μου,
Πάρεξ ελευθερία και γλώσσα»
Διονύσιος Σολωμός
Η ελληνική γλώσσα, ισοδύναμη με την ελευθερία!
Για τον ποιητή, για κάποιους όμοιους. Γι’ άλλους, ο πλούτος και η εξουσία. Τους αρκεί να μιλούν «απταίστως» την «διάλεκτον» της ελληνικής, την αγγλική1. Αλλά και αγγλικά να μιλούν χωρίς να το γνωρίζουν, ελληνικά ομιλούν και μάλιστα ενίοτε ...ομηρικά: «kiss me», (= φίλησέ με), Ομήρου, Ιλιάδα: «κύσον με» (Ω 478 κύσε χείρας).
Την 9η Φεβρουαρίου εορτάζεται παγκόσμια η ελληνική γλώσσα. Είναι η ημέρα που ολοκλήρωνε τον βιολογικό του κύκλο, απεβίωσε ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός, αυτός που δεν είχε άλλο στο νου του, πάρεξ ελευθερία και γλώσσα.
Η ελληνική, είναι η γλώσσα της λογικής, της φιλοσοφίας, της ποίησης, της δραματικής καλλιτεχνίας και κωμωδίας, της ρητορικής, του ευαγγελίου, των μαθηματικών, της αστρονομίας, της ιατρικής… μια ματιά στα ξένα λεξικά θα πείσει τους αμφισβητίες.
Και βέβαια όλες αυτές οι ειδικές, λεπτές και υψιπετείς έννοιες, είναι αναγκαίο να εκφραστούν, να αποδοθούν με τις κατάλληλες λέξεις, οι οποίες δημιουργούνται είτε ως πρωτογενείς παράγωγες, είτε ως παραγόμενες. Ιδιαίτερα δύσκολο, όταν πρόκειται για αφηρημένες έννοιες, ενώ στις συγκεκριμένες έννοιες τα πράγματα είναι ευκολότερα:
Για παράδειγμα, νήπιο 18 μηνών αντικρύζει για πρώτη φορά ένα μεγάλο πλοίο. Ρωτάει τον μπαμπά του «τί είναι τούτο;» Ο πατέρας του του λέει αργά και με ευκρίνεια: «πλοί-ο», και το νήπιο, αφού συλλογάται μερικά δευτερόλεπτα επαναλαμβάνει …γλωσσολογικά: «πλοίο, πλουμ – πλουμ»! (γεγονός).
– Βέβαια, όλοι οι λαοί «δανείζονται» και «δανείζουν» λέξεις και γνώσεις.
– Θα ’λεγα ορθότερα, «υιοθετούν», οικειοποιούνται, ενστερνίζονται λέξεις άλλων γλωσσών, για διάφορους λόγους. Όμως ομολογούν ότι «μαθαίνοντας αυτή τη γλώσσα (την ελληνική) ξανανιώνουν…», λέει ο κλασικός λόγιος ουμανιστής και φιλόσοφος Έρασμος, «…γιατί παρατήρησαν επιτέλους πώς δίχως αυτή, η μελέτη της φιλολογίας είναι κουλή και γκαβή». Και προσθέτει, προτρέποντας τον φίλο του, «γι’ αυτό, εξαίσιε Μαρτίνο, δε θα πάψω ποτέ να σε παρακινώ (…) να προσθέσεις στις γνώσεις τουλάχιστον τη μελέτη των ελληνικών»2.
Κι αυτά δεν τα έλεγαν μόνον τότε, στη χαραυγή της Αναγέννησης, τον 16ο αιώνα που άρχισαν ν’ ανακαλύπτουν το θησαυρό της αρχαίας ελληνικής Γραμματείας. Είναι κοινό χαρακτηριστικό θαυμασμού και δέους, των ανθρώπων της διανόησης παγκόσμια.
Από το 2012 λειτουργεί ενημερωτικός ιστότοπος (site) πανεπιστημιακού καθηγητή Juan Coderch, με την επωνυμία «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ» world News, που μεταδίδει στην αρχαία ελληνική γλώσσα! Στις 4 Φεβρουαρίου τ.έ. που τον επισκέφθηκα γράφει: «Ελλάς: Ἐν τῇ νήσῳ Θήρα (ἤν πολλοί ξένοι Santorini καλοῦσιν) 200 σεισμοί ταῖς τελευταίαις τρισίν ἡμέραις…». Καταλάβατε; Οι ξένοι λόγιοι, καλλιεργημένοι άνθρωποι τιμούν, θαυμάζουν και προσπαθούν να κρατούν ζωντανή την αρχαία ελληνική, ενώ κάποιοι, από εμάς, δημόσιοι λειτουργοί μάλιστα, βανδαλίζουν νοθεύουν και υποσιτίζουν εκφραστικά και αυτήν την νέα ελληνική με κάτι «μαργαριτάρια», «του …πάτερ, τον πάτερ» κ.ο.κ. ή μπασταρδεύοντάς την με τα “consept”, “project”, “budget”, κ.λπ., λες και η γλώσσα μας είναι ανεπαρκής.
Ο σύγχρονος Άγγλος καθηγητής κλασικών σπουδών Robert Browning θέλοντας να τονίσει την εξελικτική συνέχεια της ελληνικής γλώσσας, μίλησε εις άπταιστον νεοελληνικήν, στην Ρένα Θεολογίδου, στην ΕΡΤ, και είπε μεταξύ άλλων: «…Υπάρχουν πολλά κείμενα που έχουν γραφτεί πριν 2000 χρόνια· ο σημερινός Έλληνας μπορεί να τα καταλάβει. Αν πάει π.χ. στο μνημείο του άγνωστου στρατιώτη υπάρχει η επιγραφή ''Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος''». Κι όμως αυτή η φράση ελέχθη από τον Περικλή, 2.500 χρόνια πριν.
Έπειτα υπογραμμίζει τη μοναδική σχέση της αρχαίας με τη νέα ελληνική γλώσσα και επισημαίνει ότι «η εγκατάλειψη της μελέτης των αρχαίων ελληνικών στο ελληνικό σχολείο θα ισοδυναμούσε με αποκοπή από την κληρονομιά των Ελλήνων, η οποία έχει συμβάλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη του πολιτισμού των λαών»3.
Ως προς την συνέχεια της γλώσσας μας προσθέτω την προσωπική μου μαρτυρία: Ένα κοριτσάκι 9-10 ετών απ’ το Σούλι, Δερβενίου Μεγαλοπόλεως έλεγε, το πιάτο πινάκι(ο), τη σκούπα, σάρωθρο και τα σκουπίδια, σαρίδια κ.ά.
Απ‘ άλλο χωριό της Πελοποννήσου, γηγενής κυρία έλεγε το κεντρικό δοκάρι της ξύλινης οροφής του σπιτιού, «κόρδα». Ιδέ, το ομηρικό κόρδαξ εξ ου και η χορδή κ.λπ.
Επιπλέον όλοι οι ψαράδες και οι θαλασσινοί ξέρουν τα ύφαλα του σκάφους, αλλά οι πλείστοι αγνοούν την άλω (άλως), την επιφάνεια της θαλάσσης, όσο φθάνει η ματιά σου, που είναι καμπύλη ή το περιθήλιο του μαστού κ.λπ.
Οι καθηγητές του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Αμαλία Μόζερ και Βασ. Σπυρόπουλος, σε παρόμοια εκδήλωση του ΕΚΠΑ μεταξύ άλλων σχετικών, επεσήμαναν ότι η ελληνική γλώσσα ομιλείται αδιάλειπτα επί 3500 χρόνια στην Ανατολική λεκάνη της Μεσογείου και αποτελεί ακόμη και σήμερα μια από τις πιο μελετημένες γλώσσες στη γλωσσική Επιστήμη.
Επιπλέον, χάρη στη δημιουργία των κλασικών έργων της ποίησης, του δράματος, της ιστορίας, της ρητορικής και της φιλοσοφίας, καλλιεργήθηκε από πολύ νωρίς έτσι ώστε να μπορεί να εκφράζει και να διατυπώνει λεπτές εννοιακές διακρίσεις, καθιστώντας την πολύτιμο επιστημονικό εργαλείο. Η αίγλη και το κύρος αυτών των έργων, αλλά και της γλωσσικής μορφής στην οποία ήταν γραμμένα, οδήγησαν στην ευρύτατη χρήση της στη διεθνή επιστημονική ορολογία, τόσο με τη μεταφορά αυτούσιων λέξεων όσο και με τη δημιουργία νέων λέξεων από ελληνικές ρίζες.
Κι όπως επισημαίνουν οι καθηγητές του ΕΚΠΑ, η ελληνική γλώσσα είναι «Όχημα του Ελληνικού Πολιτισμού…» κι όχι μόνον, να προσθέσουμε αλλά και του ευρωπαϊκού, αν όχι του παγκόσμιου.
Ο Φρίντριχ Νίτσε λέει για τους Έλληνες στη «Γέννηση της τραγωδίας»: «…οι Έλληνες μας προκαλούν ντροπή και δέος, εξόν κι αν αγαπάμε πάνω απ’ όλα την αλήθεια, οπότε μας επιβάλλεται να ομολογήσουμε, ότι οι Έλληνες κρατάν τα ηνία του πολιτισμού μας και κάθε πολιτισμού…»4!
Τούτα τα σπουδαία λόγια κι όσα προαναφέραμε, δεν είναι μόνο για να κορδωνόμαστε και να κομπάζουμε – όταν μάλιστα, ελάχιστα φροντίζουμε να συμβάλλομε στην αιτιολόγησή τους και στην διατήρηση αυτής της αίγλης – είναι, κυρίως, για να αισθανθούμε το βάρος της ευθύνης!
––––––––––
1. Στ. Θεοφανίδης (καθηγητής «Παντείου» Αγγλικής): «Τα ΑΓΓΛΙΚΑ είναι ΕΛΛΗΝΙΚΗ Διάλεκτος, english is ''HELLENIC DIALEKT''.
2. Έρασμου: «ΜΩΡΙΑΣ ΕΓΚΩΜΙΟΝ», εκδ. «ΗΡΙΔΑΝΟΣ», μεταφρ. Στρατής Τσίρκας.
3. ERT-arxeio, 9-Feb. 2024.
4. Φρ. ΝΙΤΣΕ: «η ΓΕΝΝΗΣΗ της ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ», εκδ. Γκοβόστη, κεφ. 15, σελ. 77.
