Η κοινωνική συνείδηση είναι το επιστέγασμα της κοινωνίας
του Κώστα Βενετσάνου
Πρώτος εισήγαγε τον όρο manipulation (χειραγώγηση), στην Ελλάδα, ο αείμνηστος Δημήτρης Τσαρδάκης, καθηγητής κοινωνιολογίας, σε σύγγραμμά του που εκδώσαμε στις αρχές της 10ετίας του 19801.
Τότε, το μόνο κύριο Μέσο χειραγώγησης της Κοινής γνώμης ήταν η τηλεόραση και οι εφημερίδες.
Τώρα, έχουμε ίντερνετ, «κινητό», «Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης» (Social Media), φέισ-μπουκ, sms, τικ-τοκ, Youtube, πλημμυρίδα ειδήσεων και τεχνηέντως – με επιδέξιο τρόπο – ψευδών ειδήσεων (fake news) – πλαστή ενημέρωση κ.λπ. Μία πραγματική πλημμυρίδα που μας κατακλύζει ακατάπαυστα στην εκσυγχρονισμένη διαβίωσή μας. Και πέραν τούτων, μεθοδευμένα και μακροχρόνια διαμόρφωση της Κοινωνικής Συνείδησης και των αντιλήψεων.
Η κοινωνική συνείδηση είναι το επιστέγασμα της κοινωνίας.
Η βάση είναι οι παραγωγικές δυνάμεις – εργασία, μηχανικός και τεχνικός εξοπλισμός και η Γαία (ό,τι μπορούμε να διαχειριστούμε από τη φύση, πρώτες ύλες, ενέργεια κ.λπ.).
Το μέγεθος, το εξελικτικό επίπεδο των παραγωγικών δυνάμεων κατά χρόνο και τόπο, διαμορφώνουν τις αντίστοιχες παραγωγικές σχέσεις. Αυτές με τη σειρά τους, διαμορφώνουν, διαπλάθουν την κοινωνική συνείδηση.
Η σχέση αυτή μεταξύ βάσης και εποικοδομήματος βρίσκεται σε αλληλοεξάρτηση. Συγκεκριμένες παραγωγικές σχέσεις επιδρούν, όπως είναι ευνόητο, στη διάπλαση της κοινωνικής συνείδησης – αντιλήψεων, ιδεολογιών, ηθών κ.λπ. – και η κοινωνική συνείδηση, οι αντιλήψεις, οι ιδεολογίες κ.λπ. επηρεάζουν – επιδρούν και διαμορφώνουν τις παραγωγικές σχέσεις.
Όπως αντιλαμβανόμαστε, για παράδειγμα, σε μια ανταγωνιστική κοινωνία, ατομικιστική (το «τομάρι» μου), επιδρά καθοριστικά στις παραγωγικές σχέσεις – στο καθεστώς διακυβέρνησης αφενός, και αφετέρου στις σχέσεις μεταξύ των μελών της κοινωνίας, όπως βεβαίως και των φύλλων. Έσχατη κατάληξη είναι οι 50 γυναικοκτονίες τα τελευταία 4 χρόνια!
Υπάρχουν πληθώρα ενδιάμεσα στάδια πριν φτάσουμε εκεί.
Χειροπέδες με ένα κινητό στο χέρι
Δεν θα πω τίποτα καινούργιο. Κοινή διαπίστωση, όλοι μ’ ένα κινητό στο χέρι. Μια ακατάπαυστη «επικοινωνία» που δεν έχει καμμιά σχέση με την πραγματική επικοινωνία·― με την φυσική, την προσωπική, αλλά με την εικονική. Επικοινωνώ λοιπόν, με την μεταβατική έννοια του όρου, σημαίνει έχω ανέπαφη «επαφή» με ανθρώπους που δεν γνωρίζω, λιγότερο ή περισσότερο, αλλά κι αν τους «γνωρίζω», δεν τους ταυτοποιώ.
Καλά, τώρα «καταπιάνεσαι με ψιλά πράγματα», θα μου πείτε. Καθόλου· δείτε γιατί:
Λαμβάνω δεκάδες μηνύματα ημερησίως στο e-mail μου. Όχι σαν εφημερίδα, που δέχεται πολλαπλάσια, αλλά προσωπικά: Από Δημόσιες Υπηρεσίες, κόμματα, πολιτικά πρόσωπα, επιχειρήσεις, άγνωστους και γνωστούς πολίτες, κι εγώ κι εσείς παρομοίως, κι από γνωστούς και φίλους.
Σκεφθήκατε τί σημαίνει αυτό; Ταξινόμηση με βάση τον αποστολέα, ανάγνωση, επεξεργασία, απάντηση... δηλαδή Χρόνος!
Μηνύματα στο «κινητό». Χρόνος.
Ε, να μη ρίξω και μια ματιά στο φέισμπουκ, στο τικ-τοκ, σε κάποιες ιστοσελίδες (sites), στην ΕΒΔΟΜΗ. Χρόνος!
Να μη μιλήσω και στο «κινητό» μου. Να μην απαντήσω στις κλήσεις, στις ευχές; Να μη στείλω; Η έσχατη ανέπαφη «επαφή» είναι οι ευχές. Άλλο οι τηλεφωνικές· ίσχυαν μέχρι προ ολίγων ετών. Τουλάχιστον σ’ αυτές είχες μια ηχητική επαφή. Δεν λέω, είναι μια ευκολία, αλλά…Κι εδώ Χρόνος!
Πέραν της κοινωνικής διαχείρισης λοιπόν, κοινός παρονομαστής είναι ο χρόνος. Η δέσμευση του χρόνου είναι στέρηση ενός κομματιού της ελευθερίας μου. Είμαι δέσμιος της τεχνολογικής προόδου. Και μάλιστα με τη θέλησή μου ή σχεδόν. Είμαστε ελεύθεροι σκλάβοι!
Κάποτε, στα νιάτα μου, με ρώτησε ένας μεγάλος: «Τι θα ήθελες, για να είσαι ευτυχισμένος;».
«Να καταργήσω το ρολόι», του απάντησα.
Σοφή κουβέντα, που δεν την πολυσκέφτηκα, τότε.
Απλό αλλά πολυσύνθετο συμπέρασμα:
«…μεγάλα και υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη…» που δεν τα είχε, τότε, φανταστεί ούτε ο Καβάφης, διότι «Ανεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμο έξω (…) δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον».
Χωρίς πόλεμον, χωρίς ανατροπή του καθεστώτος, δίχως ερπύστριες αρμάτων μάχης!
Αναίμακτα· δίχως βία. Απεναντίας, με τα λεφτά μου και με την ψήφο μου!
Δεν απαιτούνται πια ρουφιάνοι – τον κουβαλάμε μαζί μας! Στο χέρι μας. Και ο μεγάλος «αδελφός», προστάτης, μας παρακολουθεί και μας προστάζει: «Δεν έκανες το εμβόλιο· πότε να περάσουμε απ’ το σπίτι σου αν δεν μπορείς να κινηθείς»., «μη βγεις έξω, γιατί θα βρέξει. Ακραία καιρικά φαινόμενα».
Κι από την άλλη, πέρα απ’ την κοινωνία, το κράτος, το έθνος, γίνεται περιφέρεια, «χώρα». Δεν αποφασίζουμε εμείς· «συναποφασίζουμε»(!) με 3% των «μετοχών», αν θα κάνουμε πόλεμο ή αν θα μειώσουμε τον Φ.Π.Α.
«Δεν χρειάζεται να χρησιμοποιείς βία για να κερδίσεις κάτι, όταν μπορείς να το αποκτήσεις με δόλο», συμβούλευε ο Μακιαβέλλι2. Και τον ακολουθούν πιστά οι επίγονοι.
Δεν χρειάστηκαν επιστρατεύσεις και άλλα παρωχημένα ηρωικά πράγματα. Δεν χρειάστηκε Οχυρό Ρούπελ. Μας αλώσανε με τη δεύτερη εκδοχή.
Αποκτήσαμε νέα εθνικότητα, με τη θέλησή μας, δίχως να το καταλάβουμε. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ !
Γίναμε ευρωπαίοι!
–––––––––––––
1. Δ. Τσαρδάκης: «Ο άνθρωπος στα δίχτυα της Manipulation», εκδ. «Σκαραβαίος», 1993.
2. Μακιαβέλλι: «Ο ΗΓΕΜΟΝΑΣ με σχόλια του Ναπολέοντα», εκδ. Σκαραβαίος.
