και δίδαξαν τον ανθρωπολόγο καθηγητή, τι σημαίνει, ανθρώπινη κοινωνία!
Ουμπούν·του: Αυτή τη λέξη, των «αγρίων» φυλών της υποσαχάριας Αφρικής – των Ζουλού, των Μπαντού κ.ά. – επέλεξαν οι «πολιτισμένοι» λαοί της αγγλοσαξονικής δύσης, της εταιρειοκρατίας – με προμετωπίδα (μουτσούνα) δημοκρατίας, για να χαρακτηρίσουν ένα λειτουργικό σύστημα στο Linux, Ηλεκτρονικών Υπολογιστών (Η/Υ). Δεν ενδιαφέρει, δεν αναφέρεται όμως το παρόν σημείωμα στους Η/Υ.
Αλλά τι σημαίνει Ubuntu στον ανθρώπινο κώδικα επικοινωνίας; Το δίδαξαν έμπρακτα, μικρά παιδάκια αφρικανικής φυλής στον λευκό ανθρωπολόγο, που θέλοντας προφανώς να κάνει τις επιστημονικές παρατηρήσεις του, τους έδειξε ένα «παιχνίδι» δυτικής φιλοσοφίας ανταγωνισμού: Τοποθέτησε ένα καλάθι με διάφορα νόστιμα φρούτα, στη βάση ενός δένδρου. «Όποιο παιδάκι φτάσει πρώτο, θα πάρει δικό του το καλάθι με τα φρούτα», τους είπε και περίμενε να δει την ανταγωνιστική ένταση και έκβαση αυτού του πειράματος!
Και ...διδάχθηκε!
«Όταν τους έδωσε το σήμα εκκίνησης – εφόρμησης, έμεινε εμβρόντητος, βλέποντάς τα να περπατούν όλα μαζί πιασμένα χέρι – χέρι μέχρι να φτάσουν στο δέντρο και να μοιράζονται στη συνέχεια τους καρπούς»!
Όταν τους ρώτησε, γιατί το έκαναν αυτό, «όταν ο καθένας τους μπορούσε να πάρει το καλάθι όλο, μόνο για τον εαυτό του», έμεινε κατάπληκτος με την απάντηση που του έδωσαν: Ubuntu! Δηλαδή, «υπάρχω, επειδή υπάρχουμε».
Αυτό σημαίνει «κοινότητα» ...αλληλεγγύη! Συναγωνισμός. Όχι ανταγωνισμός.
Κι επειδή, «Αρχή σοφίας η των ονομάτων επίσκεψις», κατά τον Αντισθένη, ας «επισκεφθούμε» τις λέξεις, για να ξέρουμε για τί μιλάμε:
Συναγωνισμός – συναγωνίζομαι: Αγωνίζομαι ομού, μαζί με άλλους, για κοινό σκοπό, επιδίωξη. Βοηθώ κάποιον –ους, αγωνιζόμενος μαζί του(ς). Αμιλλώμαι προς κοινή επιδίωξη.
Ενώ, «Ανταγωνισμός – ανταγωνίζομαι σημαίνει μια αντίθετη οπωσδήποτε έννοια: «αγωνίζομαι κατά κάποιου –ων, για να επικρατήσω»1.
Ο λευκός ανθρωπολόγος λοιπόν επηρεασμένος από την αγγλοσαξονική πεποίθηση του ανταγωνισμού, θεώρησε «φυσικό» να δει τα αφρικανάκια να διαγκωνίζονται, ανταγωνιζόμενα μεταξύ τους, ποιο θ’ αρπάξει το καλάθι με τα «καλούδια», αλλά τα φτωχά και πεινασμένα παιδάκια του έδωσαν το «μάθημα»: Συναγωνίστηκαν, μαζί δηλαδή, χέρι – χέρι να πάρουν το καλάθι με τα φρούτα και να τα μοιράσουν μεταξύ τους. Αλληλέγγυα. Γιατί δεν μπορούσαν να διανοηθούν να είναι ένας ευτυχισμένος και όλοι οι άλλοι δυστυχείς.
Τα πράγματα όμως, στη ζώσα πραγματικότητα, δεν φαίνεται να είναι τόσο απλά στην καπιταλιστική κοινωνία, κυρίως λόγω της πολυσύνθετης δομής της. Στην απλουστευμένη μορφή της σωσίβιας λέμβου, που επιβαίνουν δυο ναυαγοί, γίνεται και στους δυο κατανοητό πως πρέπει να συγχρονιστούν και να συνεργασθούν αρμονικά για την επιβίωση και διάσωσή τους.
Στη σύνθετη κοινωνία και στον τρόπο παραγωγής και κατανομής των παραγόμενων αγαθών, δεν γίνεται αντιληπτή η ανάγκη της συνεργασίας· του συναγωνισμού, όπως ερμηνεύτηκε παραπάνω, «αγωνίζομαι ομού – μαζί» και αμιλλώμαι για το καλύτερο και ταχύτερο αποτέλεσμα κοινής επιδιώξεως και κοινού οφέλους.
Στην κοινωνία μας, και ιδιαίτερα μετά την ανατροπή, τη δεκαετία του 1970, του παρεμβατικού κράτους (Κέινς), ως ρυθμιστικού παράγοντα της ιεράρχησης των επιλογών, του τρόπου παραγωγής και των όρων κατανομής των παραγόμενων αγαθών, από τον υιοθετημένο νεο-φιλελευθεριμό (Φρίντμαν – Χάγεκ), της ελεύθερης διακίνησης των κεφαλαίων (της ασυδοσίας) και των επιλογών των κτητόρων και των διαχειριστών τους, με την επιβαλλόμενη «παγκοσμιοποίηση», δεν μπορούμε να μιλάμε για συνεργασία και αλληλεγγύη μεταξύ κρατών, εταιριών και ατόμων.
Αυτό που βιώνουμε – επιχρισμένο με «προγράμματα», «επιδόματα» και «εθελοντική» προσφορά είναι μάλλον το «ο σώζων εαυτόν σωθείτω» και «ο θάνατός σου, ζωή μου».
Κοιτάξτε τις εμπειρικές σας γνώσεις· κοιτάξτε γύρω σας, δείτε τις ειδήσεις, παρακολουθείστε τις αντιπαραθέσεις των κομμάτων, αλλά και τα εσωκομματικά «συντροφικά μαχαιρώματα».
Δεν θα φέρω παραδείγματα. Κοιτάξτε, ακούστε, οσφρανθείτε γύρω σας: Όζει η κακάσχημη πραγματικότητα...
Γι’ αυτό και δεν θ’ αναλύσω τις θέσεις διαφόρων επιφανών, διαχρονικά, κοινωνικών επιστημόνων που προσπάθησαν να «χρυσώσουν το χάπι» του θεωρητικού σύγχρονου ανταγωνισμού, του υποκείμενου, δήθεν, σε «ρυθμιστικούς κανόνες» και «του αποκλεισμού της χρήσεως δυνάμεως και βίας»2.
Όποιος έχει μάτια βλέπει! Για τους «τυφλούς τά τ' ὦτα τόν τε νοῦν τά τ' ὄμματ᾽ εἶ»3 είναι περιττή κάθε γραφή...
Δεν θα τις αναλύσω, αλλά αναφέρω κάποιες αντιπροσωπευτικές, για να κρίνουν οι αναγνώστες το βαθμό προσέγγισης της πραγματικότητας ή της φιλότιμης προσπάθειας καλλωπίσματος.
– Ο ανταγωνισμός (competition), σύμφωνα με την UNESCO, «είναι η μορφή της δράσης εκείνης, μεταξύ προσώπων, η οποία περιέχει μια έντονη επιδίωξη επιτευγμάτων(...). Η δράση αυτή υπόκειται σε ρυθμιστικούς κανόνες (...) και τείνει στον αποκλεισμό χρήσεως δυνάμεως ή βίας»2(!)
Και απάτης, κατά τον Κ. Young.
Ο R.E. Park και ο E.W. Burgess ανήγαγαν τον ανταγωνισμό σε ακρογωνιαίο λίθο της ανθρώπινης οικολογίας4, χαρακτηρίζοντάς τον (τον ανταγωνισμό) ως «τη στοιχειώδη οικουμενική και θεμελιώδη μορφή αλληλεπιδράσεως. Περιέγραψαν δε τη λειτουργία του, ως δημιουργία «μιας απρόσωπης κοινωνικής τάξεως, μέσα στην οποία κάθε άτομο, με το να είναι ελεύθερο να επιδιώξει το δικό του όφελος, (...) μεταβάλλει κάθε άτομο σε μέσο, για την επίτευξη του σκοπού του». Παραδέχονταν πάντως πως «ο ανταγωνισμός μεταξύ ανθρώπων έχει μετατραπεί σε αντιζηλία και σύγκρουση, συνειδητές και προσωπικές»5, ή και απρόσωπες κατά ομάδων, θα πρόσθετα.
Κι άλλοι υπερασπιστές του ανταγωνισμού παραδέχονται πως «όταν ο ανταγωνισμός παραβιάζει τους κανόνες, αυτομετατρέπεται σε σύγκρουση»6.
Και βέβαια, ο κανόνας είναι να παραβιάζονται οι κανόνες, να νοθεύονται... και αν δεν παραβιάζονται, να παρακάμπτονται ευσχήμως ή και ασχήμως. (Με προκλητική ασχημία, εξαγορές συνειδήσεων και ύβρι).
Πόσο διαφέρουν όλ’ αυτά, που προσπαθούν να εξωραΐσουν και να «στρογγυλέψουν» τον καπιταλισμό, από τη σοφία των αρχαίων μας, που τους χρησιμοποιούμε μόνο για τουρισμό, – ενώ οι ξένοι διανοούμενοι βλέπουν το πνεύμα τους – φαίνεται κι από τα λόγια του Θουκυδίδη (Επιτάφιος Περικλέους), «Ανεπαχθώς τα ίδια προσομιλούντες, τα κοινά, δια δέους μάλιστα, ου παρανομούμε»7.
Κι από τον “Πανηγυρικό” του Ισοκράτους, για τον πολιτικό ανταγωνισμό: «και τέτοια πολιτική συνείδηση είχαν, (οι αρχαίοι Αθηναίοι κ.ά.) ώστε αγωνίζονταν μεταξύ τους όχι για το ποιός θα επικρατήσει εξοντώνοντας τους άλλους, αλλά για το ποιος θα προσφέρει πρώτος τις υπηρεσίες του στην πόλη».
Ως προς την αξιακή κλίμακα δε, που επηρεάζει καθοριστικά την κοινωνική συνείδηση, λέει στο ίδιο κείμενο: «Την ευτυχία δεν την μετρούσανε με το χρήμα, αλλά πίστευαν ότι κατέχει τον πιο σίγουρο και πιο ωραίο πλούτο εκείνος που συμπεριφέρεται με τέτοιο τρόπο ώστε να τον τιμούν όλοι, για να μπορεί έτσι ν’ αφήσει στα παιδιά του φήμη και υπόληψη»8.
――――――
1. Λεξικό Δημητράκου.
2. UNESCO: “Λεξικό Κοινωνικών Επιστημών», 1972.
3. ΣΟΦΟΚΛΗΣ: «Οιδίπους Τύραννος» στιχ. 371 (Οιδ.: είσαι τυφλός, στ’ αυτιά, στο μυαλό και στα μάτια).
4. Η Οικολογία στις κοινωνικές επιστήμες, ασχολείται με τη μελέτη των σχέσεων ανθρωπίνων ομάδων και του αντίστοιχου κοινωνικού και κυρίως φυσικού περιβάλλοντος.
5. Park & Burgess: «Εισαγωγή στην Επιστήμη της Κοινωνιολογίας», έκδοση του Παν/μίου του Σικάγο, 1924.
6. Κ. Davis: Άνθρώπινη Κοινωνία», Ν.Υ. The Macmillan”, σελ. 162.
7. Θουκυδίδου Ιστορίαι: Βιβλ. 2, 37 κεφ.
8. Ισοκράτης: «Πανηγυρικός», εκδ. Κάκτος, σελ. 69.
