Άρθρα Κώστα Βενετσάνου

• κρίση
• δημοκρατία
• γνώμη

Για να ’χω γνώμη, πρέπει να έχω γνώση

 «Κρατίστην είναι δημοκρατίαν την μήτε πλουσίους άγαν μήτε πένητας έχουσαν πολίτας».  Θαλής ο Μιλήσιος

To άρθρο της περασμένης εβδομάδας, «Εταιριοκρατία με λεοντή «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ» άφησε αρκετά «παράθυρα» ανοιχτά για περαιτέρω αναλύσεις. Είναι καλό να τις αποτολμήσουμε να τις προσεγγίσουμε και να τις παρακολουθήσουμε κυρίως για περίσκεψη, προβληματισμό και συζήτηση.

Και το πρώτο, που νομίζω πως πρέπει να καταπιαστούμε είναι εκείνο που αναφέρει ο Fred Warner Neal στο Λεξικό Κοινωνικών Επιστημών (ΛΚΕ) της UNESCO, απ’ τη μιά «η οφειλόμενη υπακοή στη θέληση του λαού» στις δημοκρατίες βεβαίως, κι απ’ την άλλη, στη «συμμετοχή κάθε ατόμου στη διαμόρφωση αυτής της θέλησης»!

Η «έκφραση θέλησης» προϋποθέτει ασφαλώς ελευθερία σκέψης και έκφρασης, αλλά και δυνατότητα. Η δυνατότητα δεν εξασφαλίζεται με τη διαδικασία έκφρασης της επιλογής «αντιπροσώπων» κατά τις εκλογές σε τακτά ή, μεθοδευμένα ενίοτε, άτακτα χρονικά διαστήματα... Θεμελιώδη σημασία έχει ο τρόπος και οι λόγοι και οι αιτίες της διαμόρφωσης γνώμης και έκφρασης αντιστοίχως της θέλησης του ατόμου και κατ’ ακολουθίαν της πλειοψηφίας του λαού, και όχι του λαού ως συνόλου.

Θεωρώ και το έχω διατυπώσει επανειλημμένα και δημόσια, προφορικά και γραπτώς, πως «γνώμη» είναι ελεύθερος να έχει ο καθένας, για κάθε τι. Είναι ίδιον, μάλιστα, των περισσοτέρων ανθρώπων να εκφράζουν γνώμη για κάθε τι. Το θέμα όμως είναι, πόσο βαρύνουσα είναι αυτή η γνώμη.

Για να ’χω γνώμη, πρέπει να έχω γνώση του προς τούτο αντικειμένου. Γνώση και ορθή κρίση.

Πώς αποκτάται η γνώση; Η γνώση αποκτάται όπως είναι γνωστό με την εμπειρία και τη μελέτη, το προσεκτικό διάβασμα, της γνώμης και της γνώσης, λίγο

– πολύ ειδικών επί του θέματος, που σημαίνει πάλι πείρα, παρατήρηση, ενδελεχή και ορθή κρίση των προγενεστέρων. Είναι εκείνο που έλεγα και επαναλάμβανα στους συνεργάτες μου, πως «το βιβλίο περιέχει συμπυκνωμένη όλη τη φαιά ουσία όλων των μεγάλων εγκεφάλων, όλων των εποχών».

Και γεννάται επομένως το ερώτημα: Υπό τις παρούσες συνθήκες, ο μέσος άνθρωπος, (μ.Α.) που αποτελεί την αναμφισβήτητη πλειονότητα της κοινωνίας, έχει αυτή την απαιτούμενη δυνατότητα ν’ αποκτήσει τις απαραίτητες γνώσεις, για να εκφράσει βαρύνουσα γνώμη; Εχει καλλιεργηθεί, έχει εκπαιδευθεί, έχει ασκηθεί στην έκφραση ορθής κρίσης; Στον «ορθό λόγο» ((ratio);

Εδώ η απάντηση είναι μάλλον απογοητευτική. Και την απάντηση την διατυπώνει με γλαφυρό τρόπο ο Ουίνστον Τσώρτσιλ: «Το καλύτερο επιχείρημα εναντίον της Δημοκρατίας, είναι μία συζήτηση πέντε λεπτών με τον μέσο ψηφοφόρο»!

Το δυστύχημα είναι πως πρέπει να συμφωνήσουμε μαζί του. Αλλά ποιοι ευθύνονται για τούτο; Οι ύπουλοι εχθροί της δημοκρατίας. Όχι οι δικτάτορες. Αυτοί ενώ την αποστρέφονται, όσο την καταπιέζουν, τόσο την δυναμώνουν, από τη φυσική αντίδραση των πολιτών. Ιδιαίτερα εκείνων που είχαν μάθει να ζουν ελεύθερα¹, δημοκρατικά και κυρίαρχα.

Διερωτηθήκαμε, αμέσως παραπάνω, «αν έχει ο μ.Α. τη δυνατότητα», «αν έχει καλλιεργηθεί και εκπαιδευτεί»: Τί να εκπαιδευτεί; Εδώ καταργήθηκαν στοιχειώδεις απόπειρες του περασμένου αιώνα!

Τα μαθήματα της Λογικής και της ψυχολογίας – ως «εισαγωγή» ή ως «στοιχεία», έστω, θεσμοθετήθηκαν το 1931 !

Άρχισαν να εφαρμόζονται στα τέλη της 10ετίας του ’30, εμείς στη δεκαετία του ’50, στην Ε΄και Στ΄ τάξη του Γυμνασίου διδαχθήκαμε «στοιχεία ψυχολογίας» του Παπανούτσου και «λογική». Θεωρώ ότι μου έδωσαν βάσεις και αποτέλεσαν το έναυσμα για σχετική μελέτη. Μετά τη μεταπολίτευση άρχισαν σταδιακά να περιορίζονται οι ώρες διδασκαλίας, όπου στα μισά του ’80, καταργήθηκαν τελείως!

Και μετά, κάθομαι και γράφω ότι ο ψηγοφόρος πρέπει να έχει ορθή κρίση! Μπορεί τυχαία, από τον κοινωνικό του περίγυρο ή από προσωπική έφεση να πήρε κάποιες βάσεις. Λίγοι! Και μετά, πώς; Από πού;

― Από τις κομματικές νεολαίες, σύμφωνα με τις κομματικές επιδιώξεις, από την προπαγάνδα των τηλεοράσεων κυρίως και από τον αποπροσανατολισμό των ασχολήσεων αντιπερισπασμού,² στην τηλεθέαση, στην αθλοθέαση (όχι στον αθλητισμό για τη «σύμμετρη ανάπτυξη του σώματος και τους πνεύματος», αλλά για την ανάπτυξη του «πνεύματος» του ανταγωνισμού, και της οπαδοποίησης) κ.ά. ώστε σε πολιτικό επίπεδο ν’ αντιμετωπίζουν οι μεν τους δε περίπου ως «βαζέλες» και «γαύρους».

Για ποιόν ορθό λόγο, ορθή κρίση και γνώση και δυνατότητα δημιουργικής και υπεύθυνης συμμετοχής στη διαμόρφωση της λαϊκής θέλησης, μιλώ και μιλάνε; Αυτά τα έχουν αναλάβει οι επικοινωνιολόγοι, οι διαμορφωτές και διαχειριστές της «κοινής γνώμης» με την ψυχολογική χειραγώγηση της κοινωνίας, η manipulation³, η κοινωνική μηχανική και άλλα «φρούτα» εξ Εσπερίας.

Βέβαια, υπήρξαν και υπάρχουν καλά μυαλά – υγιά και έξυπνα, εννοώ – κι εκεί, στη σύγχρονη δύση, όπως του Νόαμ Τσόμσκι⁴, του Γκαλμπέιθ, του Κέινς, υπέρμαχους του «κρατικού παρεμβατισμού», ώστε να τραβάει τα γκέμια του ασύστολου καπιταλισμού, πράγμα που δεν άρεσε καθόλου στον Αυστριακό Οικονομολόγο Χάγιεκ (η «αδυναμία» της «σιδηράς κυρίας Μ. Θάτσερ») και στον Φρίντμαν, θεωρητικό του ασύδοτου παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Αλλά και άλλοι, όπως ο Lipset, όπου στο βιβλίο του, «Πολιτικός Άνθρωπος», ισχυρίζεται πως «για να μπορούν οι δημοκρατικοί πολιτικοί τύποι ν’ αποκτήσουν ουσιαστικό περιεχόμενο, επιβάλλεται να υπάρξει τουλάχιστον ως ένα βαθμό, ικανή γενική παιδεία, κι αν όχι οικονομική ευημερία, τουλάχιστον εξάλειψη της εκτεταμένης φτώχειας».

«Για να είναι μια κοινωνία, δημοκρατική, στην ευρύτερη έννοια του όρου», λέει ο F.W. Neal, «πρέπει όχι μόνο να υπάρχει πολιτική ελευθερία και πολιτική ισότητα (πώς;) αλλά και οικονομική ελευθερία και οικονομική (αναλογική) ισότης (...) Πληθαίνουν όμως οι αντιλήψεις που αξιώνουν να τεθούν ορισμένα ελάχιστα πρότυπα standars επίπεδα διαβίωσης, κάτω από τα οποία δεν πρέπει ν’ αφεθεί να πέσει ούτε ένα άτομο...»⁵

...Οι προϋποθέσεις δηλαδή που λέγαμε στην αρχή και πολύ πριν από μας, ο μέγας σοφός, ο Θαλής ο Μιλήσιος: «Αρίστη Δημοκρατία είναι εκείνη που δεν έχει ούτε πάρα πολύ πλούσιους, ούτε πάρα πολύ φτωχούς πολίτες».

Εν κατακλείδι (καταλήγοντας), λοιπόν να πούμε συμπυκνώνοντας, πως για να υπάρχει »συμμετοχή των πολιτών, έστω με μια Ψηφοφορία, κατά τακτά χρονικά διαστήματα (εκλογές), πρέπει να υπάρχει πραγματική πολιτική ελευθερία ανεπηρέαστη από κάθε οικονομική, ψυχολογική και κάθε άλλη τεχνητή πίεση του πολίτη, κι ακόμα ένα σταθερό ελάχιστο αξιοπρεπές και εξασφαλισμένο εισόδημα, σχετική ανάλογη παιδεία και έφεση για την αναγκαία γνώση και εκπαίδευση και άσκηση ορθής κρίσης παντελώς ανεπηρέαστης· κι αυτά για να μπορούμε να λέμε ότι έχουμε ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ στην πράξη και όχι στα λόγια.

Αλλιώτικα έχουμε ολιγαρχία των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων· έχουμε εταιριοκρατία με λεοντή δημοκρατίας, για ν’ αποκτούν νομιμότητα οι πράξεις εκμετάλλευσης ληστρικής της κοινωνικής πλειονότητας των αφελών και καταπιεζομένων.

Κλείνω μ’ ένα μικρό παράδειγμα:

Ανοίγεις την τηλεόραση και γίνεται μια «συζήτηση», σε στενά χρονικά περιθώρια, με αντιπροσώπους κάποιων εν τη Βουλή κομμάτων. Η διαφωνία τους και συνήθως οξιμαχία τους είναι «εσείς τί κάνατε», «εμείς θα κάνουμε»... συνηθέστατα το ίδιο πράγμα, με διαφορετικούς βεβαίως ανθρώπους, για να βολέψουμε και «τα δικά μας παιδιά». Κι αυτό λέγεται ...δημοκρατία», στην οποία συμμετέχουν και οι «πολίτες» από τον καναπέ τους βρίζοντας ή επικρατώντας κατά περίπτωση!!!

Εγώ θα ήθελα ν’ ακούω αντίθετες ή αποκλίνουσες περισσότερο απόψεις, είτε βρίσκονται στη Βουλή είτε όχι και μάλιστα ειδικών επιστημόνων.

―――――――

1. Ν. Μακιαβέλλι: «Ο ΗΓΕΜΟΝΑΣ με σχόλια Μ. Ναπολέοντα» εκδ. Σκαραβαίος, 2017, κεφ. 5, σελ. 119, 121, 122 σχολ. Ν και επιμελητή Έκδοσης.

2. Αντιπερισπασμός: αποσπώ την προσοχή. Η απόσπαση της προσοχής προς άλλη κατεύθυνση (Μπαμπινιώτη: ετυμολ. Λεξικό).

3. Δ. Τσαρδάκης: «Ο Άνθρωπος στα δίκτυα της manipulation”, εκδ. Σκαραβαίος.

4. Νόαν Τσόμσκι: «Η τεχνική χειραγώγησης των μαζών», «κατασκευάζοντας τη συναίνεση», κ.α.

5. Fred Watner Neal: Λ.Κ.Ε., τομ. 1ος, σελ. 132-133.