Το παρόν σημείωμα - δεν μπορεί να μιλάμε για ανάλυση στην έκταση ενός άρθρου – αποτελεί κατά κάποιο τρόπο ανεξάρτητη συνέχεια, σε προηγούμενο άρθρο μου (7η, 22/2/20), με τίτλο «Τάξεις και Έθνος».

Τελείωνα το σημείωμά μου εκείνο με τη φράση: «...Το θέμα είναι ανεξάντλητο και επομένως το παρόν ημιτελές – και θα παραμείνει ημιτελές – πλην αρκετό φαντάζομαι, ως έναυσμα, ως ίσκα, για μελέτη και προβληματισμό».

Αυτή η «ίσκα» δημιούργησε, ως φαίνεται μεγαλύτερο προβληματισμό, ως άγνωστη λέξη, από το ίδιο το άρθρο μου, σε ομάδα φοιτητών: Ζητώ συγγνώμη, γιατί τη θεώρησα αυτονόητη, μιας κι όταν ήμουνα παιδί, με στέλνανε στο ψιλικατζίδικο της γειτονιάς να πάρω μίαν ίσκα για το τσακμάκι (αναπτήρα). Η ίσκα, τέλος πάντων, είναι ένας μύκητας, που χρησίμευε γι’ αυτό που έλεγα: για έναυσμα. Να το πούμε ...νεοελληνικά, food for think!

Στο άρθρο εκείνο αναφερόμουν περισσότερο στις τάξεις, κατά τη Μαρξιστική αντίληψη αφενός, αλλά και τη νεο-φιλελεύθερη, για τα έθνη και τη διάλυσή τους1, μιας και τις τάξεις τις έχουν «διαλύσει» ...διατηρώντας τες!

Ο διαχωρισμός των ατόμων μιας κοινωνίας και η ένταξή τους σε ένα κοινωνικό υποσύνολο - ομάδα ομοειδή, κατηγορία - βάση κοινών οικονομικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών, ποιοτικών και ποσοτικών, σηματοδοτεί την ύπαρξη κοινωνικών τάξεων.

Κοινωνική τάξη είναι ένα (υπό) σύνολο ατόμων με καθορισμένα και διαμορφωμένα κοινά ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά.

Τα χαρακτηριστικά αυτά συνίστανται, κατά κύριο λόγο στην ποσοτική εισοδηματική δύναμη, την πηγή προέλευσής της (ποιοτικό χαρακτηριστικό) και του αποθησαυρισμένου πλούτου (περιουσία) αφενός, και του κατ’ εξοχήν ποιοτικού χαρακτηριστικού, του κοινωνικού γοήτρου, αφετέρου.

Τα παραπάνω συνθέτουν τα ουσιαστικά ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία που προσδιορίζουν την έννοια της κοινωνικής τάξης. Τυπικό στοιχείο του ταξικού διαχωρισμού είναι η νομική κατάταξη και θεσμοθέτηση κατοχύρωσης προνομίων, υποχρεώσεων και περιορισμών.

Οι κοινωνικές τάξεις – η δημιουργία των οποίων χάνεται στα βάθη της προ-ιστορίας, στα πρώτα στάδια της κατανομής της εργασίας και την ανατροπή της μητριαρχίας, τυπικά άρχισαν να καταργούνται με την ανατροπή της φεουδαρχίας και της απόλυτης μοναρχίας, από την αστική τάξη.

Στην πραγματικότητα, οι τάξεις καταργούνται τυπικά με την κατάργηση της θεσμικής τους υπόστασης:

Με την κατάργηση των προνομίων των κυρίαρχων τάξεων (τιτλούχων ευγενών, ανώτατου κλήρου κ.λπ.) και των υποχρεώσεων και περιορισμών των κατώτερων τάξεων (προλετάριων, αγροτών, αλλά και άλλων, όχι μόνον λόγω οικονομικής δύναμης, αλλά και διάφορων άλλων χαρακτηριστικών (φυλής, χρώματος, δόγματος, εθνότητας κ.λπ., κ.λπ.).

Να σημειώσουμε ότι στην Αγγλία (U.K.) διατηρείται ακόμη το ταξικό προνόμιο των ευγενών. (π.χ. Βουλή των Λόρδων, όπου σήμερα «φιλοξενεί» ισοβίως και κληρονομικά 786 Λόρδους, 26 ανώτερους κληρικούς της Αγγλικανικής εκκλησίας και ανώτατους δικαστικούς).

Στις ΗΠΑ, ενώ η δουλεία έχει καταργηθεί από το 1865, οι φυλετικές διακρίσεις, διατηρούνταν έντονα μέχρι πριν μόλις 40 χρόνια και βέβαια διατηρούνται ακόμη στις αντιλήψεις, τη νοοτροπία και τις πρακτικές πολλών εκτελεστικών οργάνων, και απλών (λευκών) πολιτών.

Δεν αρκεί πλέον το απλοποιημένο διακριτικό στοιχείο της σχέσης προς τα μέσα παραγωγής και το ρόλο των πολιτών στην κοινωνική οργάνωση της εργασίας, και τον τρόπο είσπραξης και το επίπεδο του μεριδίου παραγωγής, σύμφωνα με την μαρξιστική θεωρία και τη διατύπωση του Λένιν.

Το επίπεδο της οικονομικής ισχύος, παραμένει ουσιαστικά ο κύριος συντελεστής κοινωνικής κατάταξης, αλλά ενώ παραμένει καθοριστικός δεν είναι ο μοναδικός. Π.χ. ο δημόσιος υπάλληλος κατατάσσεται σε άλλη «τάξη», προνομιακή, έναντι του ιδιωτικού υπαλλήλου κ.ο.κ.

Οι τρεις διαβαθμίσεις διδασκόντων – δάσκαλοι, καθηγητές Μέσης Εκπαίδευσης και Καθηγητές Α.Ε.Ι. δεν κατατάσσονται απλώς στις τρεις διαφορετικές εκπαιδευτικές βαθμίδες, αλλά ακόμα και στην κοινωνική συνείδηση κατατάσσονται σε τρεις διαφορετικές «τάξεις».

Το αυτό συμβαίνει και στους διάφορους επιστημονικούς κλάδους, στο στράτευμα, αλλά βεβαίως και στον επιχειρηματικό κόσμο.

Μεγαλο-εφοπλιστής, αναφερόμενος σε γνωστό επιχειρηματία με αλυσίδα κερδοφόρων καταστημάτων της περιοχής μας, τον αντιπαρήλθε μάλλον απαξιωτικά.

Τώρα, τί να πεις, για τους πλουσιότερους ανθρώπους του κόσμου που μετράνε κάποια τρις και που πριν λίγα χρόνια ήσαν 86, την επόμενη χρονιά μειώθηκαν στους 50, μετά στους μισούς και τώρα έμειναν καμμιά δεκαριά!...

Οι άνθρωποι κατηγοριοποιούνται ατύπως σε πάρα πολλές «τάξεις» - ακόμα και ενδοταξικά – με πολλά ποσοτικά και ποιοτικά κριτήρια. Η δε «ταξική συνείδηση» είναι πολύ ευάλωτη. Παλαιοί «κομμουνιστές» (ΚΝίτες), έχουν καταλήξει στη «δεξιά» και μάλιστα ως διακεκριμένα στελέχη, ενώ «πλούσιοι επτώχευσαν...» και ανακάλυψαν τον ...Μαρξ.

Αφού δεν υφίσταται νομικός περιορισμός (στις προηγμένες κοινωνίες) η κοινωνική κινητικότητα δίνει τη δυνατότητα, περισσότερο ως ψευδαίσθηση, της αξιολογικής μετάταξης καθενός, με αξιοκρατικά κριτήρια στην κοινωνική τάξη που του αναλογεί! Και υπάρχουν πολλά παραδείγματα που το επιβεβαιώνουν. Στην πράξη όμως κατατάσσεται περισσότερο στο φαντασιακό πεδίο του παραμυθιού της «σταχτοπούτας»!...

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Οι «τάξεις», η πάλη των τάξεων, η ταξική συνείδηση» ιδιαίτερα, δεν υπάρχουν πλέον με τη μορφή και το περιεχόμενο της εποχής του κομμουνιστικού μανιφέστου (1848) των Μαρξ και Ένγκελς. Ούτε η επαναστατική φλόγα και αποφασιστικότητα της Οκτωβριανής επανάστασης. Η εκμετάλλευση όμως ανθρώπων από ανθρώπους παραμένει. Εντατικοποιείται, μεγιστοποιείται και κυρίως, επιστημονικοποιείται, όλο και περισσότερο.

Τυπικά, τίποτε δεν σας εμποδίζει να γίνεται πρωθυπουργός, αρκεί να είχατε την επί τοις δυσεκατομμυρίοις τύχη να βρεθείτε προγενετικά, στις σπερματοδόχους κύστεις ενός πρωθυπουργού, ή έστω διακεκριμένου πολιτικού.

Τίποτε δεν σας εμποδίζει τυπικά να γίνετε μεγαλο-επενδυτής, βιομήχανος, τραπεζίτης, εφοπλιστής, αρκεί να είχατε την παρόμοια, ως άνω, τύχη του πρωθυπουργού.

Τυπικά, τίποτα δεν σας εμποδίζει να γίνεται «πλανητάρχης», αρκεί ο μπαμπάς σας να σας «δανείσει» 1.000.000 δολάρια, όπως τον Τραμπ, ή να χρησιμοποιήσετε το ταλέντο και τις ιδιότητες του γυμνοσάλιαγκα! (έρποντας, με τα σάλια του και τα κέρατά του) και παρεμφερή. Δεν τα λέω εγώ αθυροστομών. Τα ‘χει πει πριν από ’μένα ο Σαίξπηρ: «Ποια γυναίκα δεν θα ’κανε τον άντρα της κερατά, για να τον κάνει βασιλιά»2. Για να γίνει κι αυτή βασίλισσα, να συμπληρώσω εγώ, αν μου επιτρέπει.

Καταλήγοντας μπορούμε να πούμε ότι σήμερα στις προηγμένες κοινωνίες, δεν υπάρχουν τυπικά «τάξεις». Έχουν καταργηθεί ή διατηρούνται ως μουσιακό είδος. Υπάρχει «κοινωνική διαστρωμάτωση», στην οποία, είναι αλήθεια, υπάρχει η δυνατότητα της κοινωνικής κινητικότητας – και προς τα πάνω και προς τα κάτω – ανάλογα με τις καλές ή κακές ή και ποταπές ακόμη ικανότητες καθενός.

Το πρόβλημα όμως δεν είναι η προσωπική μετάταξη ενός ανθρώπου. Το πρόβλημα και η λύση του είναι η αναστροφή της κλίμακας αξιών, ώστε η κοινωνική κατηγοριοποίηση να μετατοπιστεί στην ποιότητα· στην αξιοκρατία· στην αρισταρχία!

Και οι άριστοι δεν είναι όσοι συσσωρεύουν «θησαυρούς επί της γης», αλλά...

Αλλά αυτό είναι θέμα άλλου άρθρου.


1. R. Cooper: «Η Διάσπαση των Εθνών»
2. Σαίξπηρ: «Οθέλος».
ΑΠΟ ΤΑ ΩΡΑΙΑ ΛΑΘΗ
 

 Κώστας Βενετσάνος

 
 

Προτεινόμενο Video

Διαφήμιση

Επισκέπτες σε σύνδεση

Αυτήν τη στιγμή επισκέπτονται τον ιστότοπό μας 418 guests και κανένα μέλος