Πρώτο ερώτημα συζήτησης υπήρξε, ποιό εν τέλει είναι αυτό το αρχέγονο στοιχείο; Και σε συνέχεια δεύτερο ερώτημα, τίνι τρόπω, αυτό το αρχέγονο στοιχείο έρχεται κοντά το ένα με το άλλο, συντίθεται και μεταβάλλεται σε νέους σχηματισμούς. Ο Εμπεδοκλής μίλησε για εσωτερικές δυνάμεις, που κινούν και φέρουν σε έλξη...

«Κατ΄ αρχάς τα άτομα κινούνται έτσι κι αλλιώς από μόνα τους. Στη συνέχεια με αθέατα χτυπήματα θέτουν σε κίνηση τις μικρότερες ατομικές ενώσεις. Αυτές οι ενώσεις με τη σειρά τους μεταδίδουν την κίνηση σε άλλες μεγαλύτερες.

Έτσι η κίνηση με αφετηρία της τα άτομα, αρχίζει να ανεβαίνει και να φτάνει σταδιακά και στη δική μας αντίληψη».

(Sic a principis ascenti motus et exit paulatim nostros ad sensus).

Lucritio Caro. De Rerum Natura στιχ .135- 140

Στο προηγούμενο άρθρο, ασχοληθήκαμε με το ότι οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι προσπάθησαν έξω από την θεολογική θέση, να δώσουν μια εναλλακτική ερμηνεία στη δημιουργία του φυσικού κόσμου. Σκέφτηκαν, ότι αφού όλα τα πράγματα γεννώνται φθείρονται και καταστρέφονται και τελικά επιστρέφουν εις τα εξ ών συνετέθησαν, λογικό είναι να υπάρχει μια αρχέγονη δομική, αναλλοίωτη άφθαρτη γενεσιουργός ουσία. Αναφερθήκαμε ιστορικά στις διάφορες γνώμες και θεωρίες, που κάτω από αυτήν την βασική αρχή, όλες κατέληγαν στην παραδοχή ενός ή περισσοτέρων πρώτων στοιχείων, τα οποία μεταβαλλόμενα συνθέτουν τον σύμπαντα φυσικό κόσμο.

Πρώτο ερώτημα συζήτησης υπήρξε, ποιό εν τέλει είναι αυτό το αρχέγονο στοιχείο; Και σε συνέχεια δεύτερο ερώτημα, τίνι τρόπω, αυτό το αρχέγονο στοιχείο έρχεται κοντά το ένα με το άλλο, συντίθεται και μεταβάλλεται σε νέους σχηματισμούς.

Ο Εμπεδοκλής μίλησε για εσωτερικές δυνάμεις, που κινούν και φέρουν σε έλξη, σύγκρουση, συγκόλληση και αποχωρισμό. Τα δομικά αυτά στοιχεία και πιο συγκεκριμένα γι΄αυτό ενοχοποίησε τις ιδιότητες της “φιλότητας” και του “νείκους”.

Ο Αναξαγόρας αρνήθηκε την φιλότητα και το νείκος και αναφέρθηκε σε ενέργεια εξωτερικής δύναμης και μάλιστα του Νού, αφήνοντας ασαφές το αν εννοεί τον άγνωστο Υπέρτατο.

Αυτές οι δοξασίες που εκλήθηκαν και “Μηχανιστικές”, προσπάθησαν να ερμηνεύσουν την “ποσότητα”, αλλά άφησαν αναπάντητο το όσον αφορά την “ποιότητα” των νέων μορφωμάτων.

Έρχονται τώρα οι ατομικοί φιλόσοφοι να συμπληρώσουν, και κατά το δυνατόν να δώσουν σε αυτό μίαν απάντηση.

Αυτοί μας λένε πάλι, πως το πρώτο δομικό στοιχείο είναι άφθαρτο, αναλλοίωτο, αλλά και περαιτέρω αδιαίρετο, γι΄ αυτό και το αποκαλούν ά-τομο. Δεν έχει δε καμιά ιδιότητα άλλη, από το ότι είναι στερεό.

Αυτό το πρώτο δομικό στοιχείο αριθμητικά δεν είναι ένα ούτε δύο, αλλά πολλά.

Τώρα αυτό το αρχέγονο “ένα” σωματίδιο, για να κινηθεί και έρθει κοντά σε κάποιο άλλο, πρέπει να βρεί άδειο χώρο· χώρο ελεύθερο και εν πολλοίς κενό. Έτσι δημιουργήθηκε η θεωρία της ανάγκης της ύπαρξης του “Κενού”, ήτοι κενού για την κίνηση.

Την ύπαρξη του “Κενού” ο Δημόκριτος την θεωρούσε σαν απαραίτητη προϋπόθεση και για την διαιρετότητα της ύλης: «Όσο υπάρχει κενό, η ύλη διαιρείται». Δηλαδή όταν παύσει να υπάρχει “κενό”, παύει και η διαιρετότητα της ύλης και τότε καταλήγομε στο Ά-τομο. Άρα σαν απαραίτητο συστατικό των μεταξύ των συνθέτων πραγμάτων, σαν κάτι που υπάρχει μεταξύ των ατόμων και δικαιολογεί τη δυνατότητα του χωρισμού τους σε άλλα μικρότερα αδιαίρετα και μη περαιτέρω μεταβλητά (απαθή), είναι ο “κενός” χώρος.

Ο Παρμενίδης, δέχεται την αφθαρσία της ύλης, αλλά δεν δέχεται την ύπαρξη αυτού του “Κενού”. Το “είναι” το υπάρχον, μας λέει ότι υπάρχει και εννοεί το πρώτο δομικό στοιχείο . Το μη “ον” δεν υπάρχει· δηλαδή ο χώρος, ο άνευ δομικών στοιχείων θεωρείται ως μη υπάρχων.

«Το όν είναι, το μη όν δεν είναι». Το “όν” δεν είναι φθαρτό και είναι αγέννητο. Όσον αφορά την κίνηση, κατά τον Παρμενίδη, αυτή δεν υπάρχει, αλλά είναι αυταπάτη των αισθήσεων.  

Εξ άλλου πάλι οι Στωϊκοί με τον Ζήνωνα από το Κίτιο της Κύπρου, μαθητή του Παρμενίδη, αρνούνται και αυτοί την ύπαρξη του “Κενού”.   Μάλιστα μας λένε ότι δεν υπάρχουν χωρισμένα ά- τομα, αλλά η ύλη η πρωταρχική είναι μια συμπαγής μάζα, αδιαμόρφωτη η οποία μεταμορφώνεται με την παρέμβαση του Θείου.

Το “Κενό” το δέχονται ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος, αλλά και ο Επίκουρος.

Τώρα κατά ποίο τρόπο σε αυτό τον “Κενό” χώρο τα ά-τομα κινούνται και έρχονται σε σύγκρουση μεταξύ τους;

Ο Δημόκριτος μας λέει, πως τα ά-τομα αφ΄έαυτού έχουν μέσα τους μια άναρχη κίνηση· μια περιδίνηση η οποία τα φέρνει σε αλληλοσύγκρουση. Ο Επίκουρος, που χαρακτηρίζεται σαν   ο αναθεωρητής της θεωρίας του Δημόκριτου, μας λέει ότι τα ά-τομα δεν κινούνται άναρχα, αλλά κινούνται σε παράλληλες κάθετες, γραμμές, που αρχίζουν από μια άναρχη αρχή, και τελειώνουν σε ένα αδιαπέραστο πέρας. Κάποια στιγμή τα άτομα αιφνίδια και για άγνωστη αιτία “παρεγκλίνουν” (clinamen) της τροχιάς τους και αλληλοσυγκρούoνται. Τότε συγκολλώνται μεταξύ τους σε μεγαλύτερους σχηματισμούς και μορφώματα. Τα δομικά ά-τομα κινούμενα εν κενώ έχουν την ίδια ταχύτητα, αλλά και δεν διαθέτουν κάποια χαρακτηριστική ιδιότητα, πλήν του ότι είναι στερεά και είναι περαιτέρω αδιαίρετα. Κατά τον Επίκουρο έχουν και “ίδιον” βάρος, το οποίο όμως στην εν τω κενώ κίνηση εξισούται και δεν υπολογίζεται. Μόλις τα αρχικά δομικά στοιχεία συγκολληθούν και με προοδευτικές αλληλοσυγκρούσεις σχηματίσουν νέα μορφώματα, αποκτούν και ποιοτικές ιδιότητες, ακόμα και χρώμα, οπότε γίνονται αντιληπτά από τα αισθητήρια όργανα. Οι νέοι αυτοί σχηματισμοί αποκτούν συνάμα τους χαρακτήρες της γέννησης, της φθοράς και στην καταστροφή και αποδόμησή τους επανέρχονται και αποδίδουν απελευθερωμένα τα δομικά τους στοιχεία. Αυτά τα απελευθερωμένα δομικά, σε αυτή τη φάση έχουν πλέον χάσει και τις χαρακτηριστικές ιδιότητες· αυτές που είχαν αποκτήσει, όταν υπήρχαν σαν σχηματισμοί. Δηλαδή τα δομικά στοιχεία ξαναγίνονται άφθαρτα, αγέννητα, αναλλοίωτα, αδιαίρετα.

Αυτές ήταν οι φιλοσοφικές σκέψεις των Αρχαίων Ελλήνων, που πρώτοι αμφισβήτησαν κάθε δογματική τοποθέτηση.

Σήμερα, η επιστήμη προοδεύει με τόσο ταχύ ρυθμό, που το σήμερα καταργείται από το αύριο, και τα σημερινά επιστημονικά δεδομένα γίνονται εύκολα παρελθόν. Άλλωστε αυτό θα πεί επιστήμη. Κάτι που εξω από κάθε δογματικό αξίωμα, παλεύει, ψάχνει, ερευνά, αναθεωρεί χωρίς ποτέ να σταματά.

Ο δρόμος της δυτικής επιστήμης, που με σημείο εκκίνησης τις κλασικές δυνάμεις της φυσικής του Νεύτωνα και του Γαλιλαίου, πέρασε στους νόμους της σχετικότητος του Αϊνστάϊν, (ο χρόνος είναι πλάνη) και στην κβαντική φυσική, μας οδήγησε στις αρχές του ντετερμινιστικού συστήματος και του ανατρέψιμου χρόνου. Η φύση έχει τη δική της ιστορία, η οποία επιβάλλει την συνεχή αναθεώρηση των θεμελιωδών νόμων της Φυσικής επιστήμης. Σήμερα βλέπομε τη διάβρωση του ντετερμινισμού ή άλλως της αιτιοκρατίας, την αναθεώρηση της έννοιας του χρόνου (δεν υπάρχει χρονική αρχή και πιθανώς ούτε τέλος, (που αφήνει ένα πρωταρχικό ερώτημα να αιωρείται: «Πού βρίσκεται η αρχή του χρόνου»;) και την ανάδυση της θεμελίωσης των ασταθών δυναμικών συστημάτων .

Αλλά αυτό είναι ένα άλλο, εκτός του παρόντος, κεφάλαιο αλλά και εκτός μιας εφημερίδας πεδίο συζήτησης, τουλάχιστον από εμένα.

――――――