«Ο  τα πέρατα  του βίου κατειδώς  οίδεν, ως ευπόριστον  εστί το  αλγούν  κατ’ ένδειαν  εξαιρούν και  το τον όλον βίον παντελή κάθαρσιν καθιστάν. Ώστε  ουδέν  προσδείται  πραγμάτων αγώνας κεκτημένων».
Επίκουρος, “Κύριαι Δόξαι”

(Εκείνος που συνειδητοποίησε τα πέρατα του βίου, ξέρει πόσο εύκολο  είναι ν΄ αποκτήσει εκείνο  που καταπαύει τον πόνο από στέρηση  και καθιστά  πλήρες και τέλειο το σύνολο της ζωής).
 

Η  βασική και πιο γνωστή θεωρία του Επίκουρου συνίσταται σε αυτό που ονομάζομε χαρά της ζωής. Έλεγε ότι κανείς δεν  επιζητεί τον πόνο. Αλλά όλοι ζητούν την ευχαρίστηση·  την εξ αυτής  ηδονή. Αυτή την έννοια του απόλυτου αγαθού  της  ηδονής, ο Κικέρων σε πιστή μετάφραση την είπε  voluptas. Η έννοια αργότερα στα γαλλικά αποδόθηκε σε volupte και στα γερμανικά σε  Lust, λέξεις που έχουν σχέση με την ακολασία. Στη μητρική γλώσσα του Επίκουρου, η λέξη ηδονή  είναι η λέξη που χαρακτηρίζει κάθε χαρά. Άλλωστε στο μαθητή του Mενοικέα, δίνει τη σχετική διευκρίνιση  αυτής της βιοτικής απόλαυσης τονίζοντας, ότι·  λέγοντας ηδονή εννοεί την ψυχική ηδονή, η οποία   έχει  χρονική συνέχεια, ενώ η σαρκική ή στομαχική αποσβένυται με την πράξη της τέλεσής της. Επεσήμαινε  μάλιστα την ανάγκη του μέτρου, γιατί  η παρεκτροπή του στην απόλαυση επιφέρει πόνο. Αυτή μάλιστα η μεταφραστική  παραχάραξη  του Κικέρωνα, κατέληξε να είναι ένα από τα όπλα των αντιπάλων του,  που μαζί με τις περί θεών απόψεις του τα χρησιμοποίησαν εναντίον του.                        
«Ουδεμία ηδονή καθ΄εαυτόν κακόν. Αλλά  τα τινών ηδονών ποιητικά πολλαπλασίους επιφέρει τας οχλήσεις των ηδονών.» Ο Επίκουρος, 341-271 π.Χ  του Νικοκλέους και της Χαιρεστράτης, όπως μας λέει ο Διογένης Λαέρτιος,  γεννήθηκε στη Σάμο το 341 π.Χ.  όταν η Σάμος βρισκόταν ακόμα  κάτω από  την επικυριαρχία των Αθηναίων,  και    ο  πατέρας του σαν  γνήσιος Αθηναίος πολίτης, είχε έλθει να αποικήσει στο νησί, δέκα χρόνια ενωρίτερα.
Στη Σάμο μαθήτευσε κοντά στον πλατωνιστή  Πάμφιλο και αργότερα άρχισε να συναστρέφεται τον φιλόσοφο Ναυσιφάνη, από το κοντινό νησί Τέως.
Ο Ναυσιφάνης, τον μύησε στα  πρώτα βήματα  της ατομικής θεωρίας του Δημόκριτου και τον οδήγησε  προοδευτικά σε ρήξη  με  τον πλατωνισμό.
Γρήγορα  όμως  ο νεαρός Επίκουρος απέρριψε  τον   Ναυσιφάνη,  όταν διαπίστωσε, ότι η ζωή του Ναυυσιφάνη ήταν έκλυτη και δεν ήρμοζε προς τον ηθικό βίο ενός  σοφού. Ο σοφός, έλεγε ο Επίκουρος,  δεν πρέπει μόνο να διδάσκει,  αλλά και με τη ζωή του να γίνεται παράδειγμα των ηθικών αρχών του. Και με τη ρήση του αυτή διαχωριζόταν από τους Πλατωνικούς και Αριστοτελικούς, που η διδασκαλία τους ήταν κυρίως και μόνο παραινετική.
Στα 18  του χρόνια ήρθε στην Aθήνα για την υποχρεωτική  στρατιωτική του θητεία. Τελειώνοντας, θέλει να επιστρέψει στη Σάμο, αλλά  δεν μπορεί λόγω μεταβολής του πολιτικού καθεστώτος. Γι΄αυτό πηγαίνει στην Κολοφώνα, που ήταν στα ασιατικά παράλια βορειοδυτικά της Σάμου, και η οποία βρισκόταν κάτω από την περσική επικράτεια. Εκεί εργάζεται σαν δάσκαλος βασικής εκπαίδευσης.
Στη  συνέχεια τον βρίσκομε στη Μυτιλήνη, να φτιάχνει φιλοσοφική ομάδα, μετά στη Λάμψακο  σε ένα λιμάνι κοντά στην αρχαία Τροία, όπου ιδρύει και εκεί φιλοσοφική  σχολή.
Στα 34 του χρόνια γυρνά  στην Αθήνα και αγοράζει ένα σπίτι ανάμεσα Πειραιά και Αθήνα.
Σαν γνήσιος Αθηναίος, από πατέρα Αθηναίο πολίτη, εύκολα αποκτά την άδεια ίδρυσης σχολής ή θιάσου όπως τότε ελέγετο, αρκεί  κατά τα καθιερωμένα να την έχει αφιερώσει σε μια θεότητα. Επιλέγει και την αφιερώνει στο θεό Απόλλωνα.
Στον ειδικά διαμορφωμένο κήπο του οικοδομήματος, γίνονται  συγκεντρώσεις και συζητήσεις και εξ αυτού του χώρου η σχολή του γίνεται γνωστή, σαν ο  Κήπος του Επίκουρου. 
Εκεί στον Κήπο του, η ζωή είναι τελείως διαφορετική από όλες τις άλλες σχολές. Χωρίς να επικρατούν κανόνες  κοινοκτημοσύνης, η ζωή λειτουργεί σε ένα κοινό πρόγραμμα, κοινοβιακής διαπαιδαγώγησης  και το έργο του Κήπου προβάλλεται προς τα έξω, με σκοπό την προσέλκυση μαθητών.                                               
Οι πόρτες είναι ανοιχτές σε όλους· ακόμα και γυναίκες. Γυναίκες, αλλά και γυναίκες εταίρες και δούλοι γίνονται δεκτοί – πράγμα που δεν συμβαίνει με τις άλλες φιλοσοφικές σχολές.  Η διεύθυνση της σχολής   ανατίθεται διαδοχικά σε όλους τους μαθητές, ανεξαιρέτως· ακόμη και η σύντροφος εταίρα του πολύ φίλου του Μητρόδωρου  πρόσκαιρα αναλαμβάνει τη διεύθυνση και φέρει το έργο της με επιτυχία.
Όλοι ζουν αδελφικά  σε ένα περιβάλλον, όπου η ισοτιμία  και η φιλία αναπτύσσεται. Εκεί οικοδομείται η πασίγνωστη έκτοτε επικούρεια φιλία και θεσπίζονται οι κανόνες της.
Χρηματική  υποχρεωτική συνεισφορά δεν υπάρχει. Μόνο εθελοντική.                                                                                                  
Αντιγραφείς βιβλίων και παπύρων ολόκληρη την ημέρα στον Κήπο, εργάζονται και τα κέρδη είναι δικά τους. Δεν υπάρχουν κανόνες υποχρεωτικής διδασκαλίας της φιλοσοφίας· μόνο τρόποι διαπαιδαγώγησης στην κοινοβιακή ζωή.
Στις φιλοσοφικές συζητήσεις και στη γνώση συμμετέχουν  μόνο όσοι θέλουν. Οι γιορτές όμως και τα συμπόσια είναι κοινά και κάθε μήνα   καθιερωμένα την 20η μέρα. Σε αυτά συμμετέχουν όλοι· άνδρες και γυναίκες και δούλοι.
Σαν τιμητικό μνημόσυνο,  οι γιορτές συνεχίζονται και μετά το θάνατό του κατ’ εκπλήρωση της διαθήκης του. Στη διαθήκη του, ολόκληρη η σχολή παραχωρείται  στους μαθητές του. Δίνει μάλιστα μεταθανάτια εντολή να μεριμνήσουν για την απελευθέρωση όλων των δούλων που ήταν μαθητές του.
Στο ηθικό μέρος της διδασκαλίας του έλεγε ότι ο άνθρωπος στη ζωή του πρέπει να είναι ασκητικός, να μη συγκεντρώνει πλούτη, αλλά να φροντίζει να αποκτά μόνο φίλους. Οχι βέβαια για να τους εκμεταλλεύεται αλλά μόνο για να τους βοηθάει· όχι όμως και  όταν βλάπτεται το προσωπικό του συμφέρον. Δεν προτιμούσε να αδικεί, αλλά ούτε προτιμούσε και την επιλογή του σωκρατικού να αδικείται.
Δεν ήθελε και δεν δίδασκε την απόκτηση οιασδήποτε εξουσίας, ιδιαίτερα πολιτικής και όπως προανέφερα οικονομικής. Δεν δίδασκε και δεν πίστευε, ότι αξίζει να αναλίσκεις τη ζωή σου στην απόκτηση περιττής γνώσης και ιδίως των  μαθηματικών. Η αρχή του ήταν το «λάθε βιώσας»·  δηλαδή μάθε να ζεις στο περιθώριο, γιατί μόνο έτσι θα αποκτήσεις την ηρεμία σου, την ευδαιμονία σου.
Την ευτυχία σου θα την αποκτήσεις μόνο με την αγάπη του εαυτού σου, και με την απομάκρυνση κάθε πόνου από αυτόν.  
Για τους θεούς δεχόταν ότι υπάρχουν, αλλά ότι δεν συμμετέχουν στη διοίκηση του  κόσμου, αφού δεν επιδεικνύουν την δέουσα  πρόνοια.                                            
«Και αφού αυτοί δεν φροντίζουν και δεν  ενδιαφέρονται για εμάς, γιατί πρέπει εμείς   να τους αναμιγνύομε στις πράξεις μας και στα προβλήματά μας. Γι΄αυτό και δεν πρέπει να τους φοβόμαστε».  Αλλά δεν πρέπει να φοβόμαστε και το θάνατο.
«Μη φοβάσαι το θεό, μη σε στενοχωρεί  και μη σε τρομάζει ο θάνατος. Γιατί ζωή και  θάνατος δεν μπορούν να συνυπάρξουν».
Οι θεοί έλεγε δεν έχουν σχέση με τα φυσικά φαινόμενα, σεισμούς, πλημμύρες, καταποντισμούς, αλλά ούτε  με την πείνα και την αρρώστεια. Είναι κακό κάθε δυστυχία που συμβαίνει στον άνθρωπο, να τη φορτώνομε στους θεούς.
Γιατί έτσι το μόνο που επιτυγχάνομε είναι να αμαυρώνομε τη μνήμη τους και να τους αποστερούμε από τη δύναμη και την εξουσία τους. 
«Η  εν τώ κόσμω αδικία δεν μπορεί να εναρμονισθεί με τον ρόλο των θεών».
Και  κατέληγε στο σοφιστικό συλλογισμό. «Ή οι θεοί θέλουν να εξαλείψουν την αδικία από τον κόσμο και δεν  μπορούν ― και τότε είναι αδύνατοι και ανίσχυροι. Ή μπορούν αλλά δεν θέλουν – και τότε είναι κακοί.  Ή δεν μπορούν και δεν θέλουν ― και τότε είναι αδύνατοι συνάμα και κακοί. Ή και το θέλουν και μπορούν – μα τότε γιατί δεν το κάνουν. 
Και πρότεινε το τετραφάρμακο της  ευτυχίας:                                                                                                                                         
«Ο θεός δεν είναι επίφοβος, ο θάνατος δεν προκαλεί ανησυχία, το καλό αποκτάται εύκολα και το κακό αντέχεται εύκολα».
Στο επόμενο άρθρο θα συνεχίσομε με το ηθικό μέρος της διδασκαλίας του, ακόμη  για την κοσμική  και την ατομική θεωρία του και το συγγραφικό του έργο.