«Primum Graius homo mortalis tollere contra est oculos ausus primusque obsistere contra»

Λουκρήτιος από το “de Rerum Natura” στιχ. 65-68

Τότε  πρώτος ο Έλληνας τόλμησε να υψώσει το βλέμμα του το θνητό καταπάνω της και να αντισταθεί.*

Ο Σπ. Τρικούπης μέμφεται την Κρήτη, ότι στην επανάσταση του ’21 άργησαν να κινηθούν επαναστατικά. Του αντιπαρατίθεται ο ιστορικός Δ. Κόκκινος, γράφοντας πως «το φαινόμενο της επανάστασης της Κρήτης, είναι μοναδικό σε όλη την ιστορία του ελληνικού αγώνα. Ήταν μια εξέγερση εγκαθείρκτου αλυσοδεμένου τιτάνος με μόνην δύναμιν, την ελληνική συνείδησιν».    Στα γραφτά, τού ιδιαίτερα ιστορικά μελετημένου πατέρα μου καταφαίνεται πως πάντοτε «οι Κρήτες στους απελευθερωτικούς  αγώνες τους βρίσκονταν σε άμεση  μυστική σχέση, και εν πολλοίς συντονισμό  με την λοιπή Ελλάδα και ιδιαίτερα με τη Μάνη».   ‘Όμως η έκρηξη της επανάστασης στην Κρήτη, δεν άρχισε απόλυτα ημερολογιακά ταυτόχρονα με την Πελοπόννησο. Γιατί αυτό ήταν αδύνατο και μάλιστα για δυό λόγους: πρώτος η παντελής ή τουλάχιστον  μεγάλη έλλειψη πολεμικών όπλων, γιατί είχε προηγηθεί αφοπλισμός ακόμη και κυνηγητικών, αλλά  και η ανεπάρκεια σε πολεμικά και λοιπά  αναγκαία εφόδια και δεύτερος, η μεγάλη αναλογία σε  Τούρκους στον  πληθυσμό του νησιού με τα καθημερινά δείγματα απάνθρωπης και ανεξέλεγκτης αγριότητας του κατακτητή.

Ο ιστορικός του κρητικού αγώνα, Καλλίνικος Κριτοβουλίδης σχετικά με τον πρώτο λόγο γράφει «Εγκατελειμμένοι και απροετοίμαστοι οι Κρήτες κατήλθον εις τον αγώνα. Τα πολεμοφόδια των ήσαν  κατ΄αρχάς τεσσαράκοντα βαρελάκια πυρίτιδος, ήτοι οκάδες 380. Πού δε ο μόλυβδος και ο χάρτης; Τα ιερά βιβλία των Εκκλησιών και τα βαρίδια των στατήρων, εχρησίμευσαν το πρώτον δια την κατασκευήν χαρτουτσίων και φυσιγγίων . ΄….Όπλα  ουχί πλειότερα των 1200 εξ ών μεν Σφακιανών ήσαν περί τα 800».

Στις αρχές του Απριλίου του 1821, άρχισαν οι μυστικές συνελεύσεις  στα Σφακιά. Στις 7  Απριλίου στα Γλυκά Νερά, στις 15 στην Παναγία τη Θυμιανή. Ιδρύθηκε τότε και η Επαναστατική Καγκελαρία των Σφακίων.  Στις 14 Ιουνίου 1821, αποφασίστηκε  η έναρξη του αγώνα με τη νικηφόρα μάχη στο Λούλο Κεραμειών. Μαζί δόθηκε  και η πρώτη επίσημη διακήρυξη της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών, που επικύρωνε  την επανάσταση.

Σε λίγες μέρες το ξεσήκωμα γενικεύεται και το αίμα αρχίζει πάλι να ρέει στην Κρήτη. «Μες το αίμα βουτηγμένη/με πληγές νωπαίς ακόμα  / από της Κρήτης το άγιο χώμα / επετάχθη η λευτεριά», γράφει εν συγκινήσει ο Ι. Πολέμης και μελοποιεί ο Διονύσιος Λαυράγκας.

Η εκδίκηση των Τούρκων υπήρξε φοβερή. Στις 19 Ιουνίου  σε αντίποινα και για εκφοβισμό, απαγχονίζεται  ο επίσκοπος Κισσάμου Μελχισεδέκ Δεσποτάκης. Ο επίσκοπος Καλλίνικος Σαρπάκης φυλακίζεται μαζί με  το διάκο του Αρτέμιο. Το γυναικείο μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου, στις Κορακιές  Ακρωτηρίου, λεηλατείται. Μουσουλμάνοι εξαγριωμένοι, ατιμάζουν και σφάζουν τις μοναχές και πυρπολούν το μοναστήρι. 400 χριστιανοί σφαγιάζονται στα Χανιά σε λίγες μέρες. Στο Ρέθυμνο απαγχονίζεται ο επίσκοπος Γεράσιμος Περδικάρης ή Κοντογιανάκης. Οι κανιβαλισμοί και οι ακρότητες δεν έχουν όρια. Του βγάζουν την καρδιά και με το αίμα του ποτίζουν την τουρκική σημαία. Στο Μεγάλο Κάστρο (Ηράκλειο) οι  Τούρκοι έχουν τώρα επίσημα το δικαίωμα της οπλοφορίας και το δικαίωμα της θρησκευτικής αδικοπραξίας.  Μόλις λοιπόν έρχεται από την Πόλη, το μαντάτο του απαγχονισμού του μαρτυρικού πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’ στις 24 Ιουνίου, με αλαλαγμούς σφαγιάζεται ο μητροπολίτης Γεώργιος Παρδάλης και οι  επίσκοποι Κνωσού Νεόφυτος, Χερρονήσου  Ιωακείμ, Λάμπης και Σφακίων Ιερόθεος, Σητείας Ζαχαρίας,  Διοπόλεως Καλλίνικος. Καίνε μοναστήρια, το ένα μετά το άλλο. Σκοτώνουν ηγουμένους, κληρικούς, λαϊκούς. Συνολικά  σε μια μέρα μόνο, περίπου  800. Η αρχινισμένη  επανάσταση όμως δεν τιθασσεύεται.

Με ορμητήριο τα Σφακιά,  εξαπλώνεται σε όλη την Κρήτη.  Αρχικά στη Δυτική, στα χωριά της Κυδωνίας και του Αποκόρωνα. Στα Κεραμειά, στη Μαλάξα γίνονται άγριες μάχες. Από τα Σφακιά, καπετάνιοι οι οπλαρχηγοί, οι Α. Παναγιώτου και Γ. Δασκαλάκης ή Τσελεπής εγγονός του Δασκαλογιάννη, από τον Αποκόρωνα ο Σήφακας,  από το   Θέρισο οι αδελφοί Χαλήδες. Μάχες σκληρές γίνονται στου Λάκκους της Κυδωνίας. Ο Λατίφ πασάς των Χανίων με 5000 άνδρες, κατατροπώνεται και τα υπολείμματα του στρατού του  διασκορπίζονται ή κλείνονται στο φρούριο των Χανίων. Στο Ρέθυμνο οι οπλαρχηγοί Αναγνώστης και Πέτρος Μανουσέλης,  Δεληγιαννάκης,  Αντ. Χελιδόνης, Γ. Τσουδερός , μάχονται για τα κοινά εθνικά ιδανικά. Οι οπλαρχηγοί Ρούσος Βουρδουμπάς, Β. Κουρμούλης, Γ. Τσουδερός. Πωλογιώργης, και Μελιδόνης κατανικούν τους σκληρούς Αμπαδιώτες Τούρκους στο Αμάρι, στη θέση Άγιος Ιωάννης Καημένος και παίρνουν λάφυρα, πολλά όπλα και  πολεμοφόδια. Η επανάσταση γρήγορα φτάνει ανατολικά στα πεδινά Ηρακλειώτικα,  Μεσαρά, Γερακιανή Λαγκάδα, Μυλοπόταμο. Το σύμπαν  σείεται από τις κλαγγές των όπλων.

Οι Σφακιανοί, όπου και το κέντρο του αγώνα,  ζητούν απελπισμένοι  από «την Ελληνικήν κυβέρνηση και ταις δύο ναυτικάς νήσους μπαρούτι, βόλια και άρματα». Και προ παντός ναυτική ενίσχυση για τον πλήρη αποκλεισμό των Τούρκων, που πολιορκούνται  αποκλεισμένοι στα φρούρια από τους επαναστάτες.  Στο νησί μέχρι τώρα, τα λιγοστά καράβια που έχουν φτάσει είναι από την Κάσο, με ιδιωτική πρωτοβουλία υπό τον ηρωϊκό πλοίαρχο Θεόδωρο Κανταρτζή. Οι Υδραίοι στέλνουν μόνο συγχαρητήρια και ευχές για τον αγώνα. Δεν υπάρχουν χρήματα για να κινηθούν τα καράβια. Τα πράγματα έχουν γίνει δύσκολα στην Ελλάδα. Επι προσθέτως  ο τουρκικός στόλος κατευθύνεται προς τη Χίο. Ετοιμάζεται σε επικουρία του και ο Αιγυπτιακός. Ούτε λόγος για υποστήριξη.  «Γι΄αυτόν  τον λόγο,   καμμία ενίσχυσις δεν εδόθη εις τους Κρήτας»,  γράφει ο Κόκκινος «καμμία υποκίνησις δεν έγινε εκ μέρους των ιθυνόντων την επανάστασιν».  Η κυβέρνηση περιορίστηκε απλά αργότερα να στείλει σαν οργανωτή αρχηγό τον Πέτρο Σκυλίτση. Οι Κρήτες όμως δεν μπορούσαν να περιμένουν  ήσυχοι, ούτε πλέον υποτεταγμένοι. Τουλάχιστον για όσο το αίμα θα κυλούσε στις φλέβες τους, το αίμα αυτό έπρεπε και ήταν προορισμένο, να ποτίσει το κρητικό χώμα· και το πότισε.

• Είναι  γνωστό,  ότι το πρώτο ρήγμα διάλυσης της παντοδύναμης  Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το επέφερε η Επανάσταση των Ελλήνων το 1821. Αυτό, οι  μόνοι που δεν το θυμούνται και δεν το τιμούν, είμαστε εμείς  οι απόγονοι των αγωνιστών της Επανάστασης.

•  Βιβλιογραφία.

1) Δ. Κόκκινου: “Η Ελληνική Επανάστασις” εκδ. Μέλισσα

2) Θ. Δετοράκη ‘’Ιστορία της Κρήτης’’

3) J. Tulard. ‘’Ιστορία της Κρήτης” Εκδ. Ζαχαρόπουλου

4) Κ. Παπαρρηγόπουλου ‘’Ιστορία του Ελληνικού Έθνους”.

5) Σπ. Τρικούπη “Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως’’

6) “Ιστορία του Ελληνικού Έθνους’’ Εκδοτική Αθηνών