Αποκριά ή αποκριές ή απόκρεω, είναι λέξεις συμβολικές που έχουν  σχέση με τα ρήματα  αποκρεατίζω, αποκρεύω, αποκρέω, δηλαδή  απέχω από το κρέας και μεταφορικά, απέχω από κάτι, ή τελειώνω από κάποια συνήθεια.

Αυτό το σύστημα της θρησκευτικής νηστείας, απαντάται  και σε πολλούς λαούς και είναι ιδιαίτερα ευφυές, αφού η θρησκεία, έμμεσα υποβάλει τον άνθρωπο σε μια ορθολογιστική αποτοξίνωση, με δυο λόγια στην αποτοξίνωση, που σήμερα πληρώνομε για να την αποκτήσομε. Κατά τη δική μας θρησκεία, η σύσταση για νηστεία γίνεται στο βαθμό της προσταγής, αλλά χωρίς να είναι απόλυτα περιοριστική, βάζει εξαιρέσεις και απαλλαγές για τα παιδιά, για τους αρρώστους, για τους καταβεβλημένους και υπερηλίκους. Και εδώ, κανείς δεν μπορεί παρά να θαυμάσει, την ανεκτική θυμοσοφία και την ευρύτητα σκέψης του θρησκευτικού νομοθέτη, ο οποίος  μεριμνά όχι μόνο για τις ψυχές, αλλά και τρέφει σεβασμό όσον αφορά  την επιβίωση των σωμάτων των δημιουργημάτων.

Επειδή δε η νηστεία δεν πρέπει να γίνεται μια φορά το χρόνο, εντέχνως οι πιστοί ενυποβάλονται με τη θεία εντολή, σε περισσότερες από μια νηστευτικές περιόδους.

Ο αστικός εορτασμός την αποκριάς, στις μέρες μας είναι γνωστός σαν καρναβάλι, (λατιν: Carnem levare, ιταλ: carnevale δηλ.  εξαφανίζω το κρέας) όπου  μεταμφιέσεις, αυτοσχέδιοι σατυρικοί στίχοι, με υπονοούμενες σεξουαλικές κινήσεις και ανάλογες αθυροστομίες, σαφείς εξελίξεις αρχαϊκών θεσμών παγανιστικών εθίμων, τα οποία  χρόνο με το χρόνο εντάχθηκαν παρά τις  πολλές αντιδράσεις, στα χριστιανικά δρώμενα.

Εδώ οι “πιστοί χριστιανοί”, εκμεταλλευόμενοι τον ερχομό της νηστείας και της δήθεν περαιτέρω αποχής, ξεσαλώνουν σαν τους τελευταίους κατοίκους της Πομπηίας, που μέσα στον σεισμό και στην εικόνα της καθολικής καταστροφής, φρόντιζαν παντί τρόπω και χωρίς αιδώ, την ζωϊκή διαιώνιση του είδους.

Έτσι οι απόκριες μεταβάλλονται σε σατουρνιστικά καρναβάλια, όπου ο παγανισμός φέρνει σε πρώτο κυριαρχικό πλάνο, το γενετήσιο ένστικτο με σύμβολο τον “Φαλλό”, δηλαδή το ανδρικό γεννητικό μόριο.

Έψαξα να βρώ, από που άρχισε αυτό το δημόσιο προσκύνημα στο αριστοφανικό σύμβολο. Και να τι βρήκα.

Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, μας γράφει για τους θεούς της Αιγύπτου, οι οποίοι εν πολλοίς ταυτίζονται ή και συγχέονται με τους δικούς μας Ολυμπίους. Ο Κρόνος λοιπόν, παντρεύτηκε την αδελφή του Ρέα. Γέννησαν τον Δία και την Ήρα. Από αυτούς γεννήθηκαν πέντε θεοί: Ο Όσιρις, η Ίσις και ο Τυφών, αλλά και ο Απόλλων και η Αφροδίτη. Η Ίσις ήταν αυτή, που ανακάλυψε το σιτάρι και το κριθάρι, που φύτρωνε στους αγρούς σε άγρια κατάσταση. Ο Όσιρις, ήταν αυτός που έμαθε τους ανθρώπους να τα καλλιεργούν και έθεσε τέλος στον καννιβαλισμό (παύσαι της αλληλοφαγίας το των ανθρώπων γένος). Από τότε  όλοι οι άνθρωποι άλλαξαν τον τρόπο της διατροφής τους αλλά και επειδή το εύρισκαν συμφέρον να σταματήσουν πλέον ο ένας να τρώει τον άλλον (και δια το φαίνεσθαι, συμφέρον υπάρχειν, απέχεσθαι της αλλήλων ωμότητος).

Ο Όσιρις, ο οποίος ταυτίζεται με τον Διόνυσο, παντρεύτηκε με την Ίσιδα, η οποία πάλι ταυτίζεται με την Δήμητρα, έπραξε πολλά καλά για το ανθρώπινο γένος. Λέγεται ακόμη ότι ο Οσιρις γεννήθηκε στην Αιγυπτιακή πόλη Νύσσα,  και σαν γιος του Διός γεννημένος στη Νύσσα πήρε και το όνομα Διόνυσος.

Ο Όσιρις, λοιπόν, που ήταν και  νόμιμος βασιλιάς της Αιγύπτου, όταν  βρισκόταν στο απόγειο της δόξας του, δολοφονήθηκε από τον αδελφό του Τυφώνα ο οποίος ήταν κακός βίαιος και ζηλόφθονος.

Ο Τυφώνας, όχι μόνο τον σκότωσε, αλλά και τεμάχισε το σώμα του αδελφού του σε 26 κομμάτια και έδωσε στους 26 συνεργούς του από ένα να το θάψουν σε διαφορετικά μέρη. Με αυτόν τον τρόπο, ήθελε να επιβεβαιώσει και να τους δέσει με ομολογία της  συνενοχής τους.

Το αποκομμένο γεννητικό όργανο του Οσίριδος, το πήρε ο ίδιος και το πέταξε στον ποταμό (Τα δε αιδοίον υπο μεν Τυφώνος εις τον ποταμόν ριφήναι λέγουσι). Η Ίσις που όπως είπαμε ήταν αδελφή και γυναίκα του Οσίριδος, ορκίστηκε με τη βοήθεια του γιού της Ώρου, να εκδικηθεί τους δολοφόνους. Δεν άργησε να σκοτώσει τον Τυφώνα και τους συνενόχους του και έγινε βασίλισσα της Αιγύπτου. Έψαξε ακόμη και βρήκε όλα τα μέλη του σώματος, εκτός από τα “αιδοία”*, και τα μοίρασε στο λαό να τα θάψει με τιμές. Το γεννητικό όργανο του Οσίριδος που είχε ριχθεί στον ποταμό δεν το βρήκε. Πρόσταξε όμως να κάνουν ένα ομοίωμά του και να το τιμούν με τελετουργικές θυσίες μέσα στους ιερούς ναούς. Από το γεγονός αυτό, μας λέει ο Διόδωρος, πήραν οι Έλληνες  αυτές τις αιγυπτιακές συνήθειες και στις οργιαστικές τελετές προς τιμήν του Διονύσου, τιμούν και το γεννητικό μόριο του Οσίριδος, “τον φαλλό”. Να λοιπόν πως κλείνει ο κύκλος σύνδεσης οργιαστικών γιορτών αρχαίων Αιγυπτίων και Ελλήνων όταν   χορευτές,  φαλλοφόροι, σαν δαίμονισμένοι σάτυροι και σειληνοί  ψάλλοντας διθυραμβικά άσματα συμμετείχαν στις δικές τους μυστηριακές λατρείες που κατά μία ευρύτερη έννοια, αντίγραφα σατυρικά είναι οι δικές μας αποκριές.

γιάννης κορναράκης του μάνθου

*Αιδοίος θα πει σεβαστός, έντιμος.

Τα αιδοία: κατ’ ευφημισμόν τα γεννητικά όργανα του ανθρώπου.

Βοηθήματα

1) Διοδώρου Σικελιώτη : “Ιστορική Βιβλιοθήκη” Εκδ. Γεωργιάδη

2) Εγκυκλ. Πάπυρος , Λαρούς Μπριτάννικα

3) Ι. Πανταζίδη, Ομηρικό λεξικό εκδ. Ελεύθερη σκέψη

4) Α.Φραγκούλης, Λεξικό της αρχαίας Ελληνικής γλώσσης, εκδ. Πατάκη

5) Th. Gaisgord, Λεξικόν Μάγκνουμ ετυμολογικόν, εκδ. Πελεκάνος.

Υστερόγραφο: Δεν είμαι ιστορικός και ως εκ τούτου τα άρθρα μου στηρίζονται  μόνο στις βιβλιογραφικές αναφορές μου. Με χαρά μου δέχομαι κάθε τεκμηριωμένη υπόδειξη μέσω της “Εβδόμης”.