«Από την αρχή δεν θα υπέφερε η Ελλάδα, αν ακολουθούσε  πιστά τις  συμβουλές του Πολυβίου, αλλά  και όταν (η Ελλάδα) δυστύχησε,  μόνο από εκείνον βρήκε την βοήθεια».

Επίγραμμα στο άγαλμα του Πολύβιου στη Λυκόσουρα.

Ο Πολύβιος θεωρείται  ως ο Έλληνας  ιστορικός των ελληνιστικών χρόνων*.

Γεννήθηκε στη Μεγαλόπολη της Αρκαδίας και έζησε την εποχή του ελληνορωμαϊκού κόσμου, όταν η Ρώμη κυριαρχούσε στη Μεσόγειο.

Αυτό του έδωσε την ευκαιρία, να γράψει την ιστορία εκείνης της περιόδου. Δηλαδή «την ιστορία της Ρώμης, από την έναρξη του 2ου Καρχηδονιακού πολέμου**, ως την υποταγή της Ελλάδας».

Με τη μάχη της Πύδνας το 168  π.Χ.  λήγει ο 3ος Μακεδονο-ρωμαϊκός πόλεμος.  Ο Μακεδόνας βασιλιάς Περσέας καίτοι έχει την  στρατιωτική βοήθεια των Αχαιών, γνωρίζει την ήττα και σύρεται ατιμωτικά στη Ρώμη, όπου και πεθαίνει. Μαζί του συλλαμβάνονται  σαν όμηροι 1000  Αχαιοί, τιμωρημένοι  για την βοήθεια που του είχαν δώσει. Από αυτούς,  μετά από δεκαεπτά χρόνια κράτησης και αιχμαλωσίας στη Ρώμη,  έχουν απομείνει μόνο 300, οι οποίοι όπως θα αναφερθεί πιο κάτω, χάρις στον Πολύβιο επιστρέφουν απελεύθεροι στην Ελλάδα.

Ανάμεσα στους 1000 ομήρους συγκαταλέγεται και ο Πολύβιος . Στη Ρώμη, ο Αιμίλιος Παύλος   ο νικητής στρατηγός  της μάχης της Πύδνας, τον παίρνει στο σπίτι του για δάσκαλο των παιδιών του. Αργότερα για τον ίδιο σκοπό,  τον βρίσκομε στο σπίτι του Σκιπίωνα του Νεώτερου (185-129 π.Χ. ), του  νικητή του 3ου και τελικού Καρχηδονιακού πολέμου.

Να σημειωθεί ότι ο Σκιπίων ο νεώτερος,  στη Ρώμη είχε συστήσει ένα  λογοτεχνικό κύκλο,  στον οποίο άνθρωποι υψηλής διανόησης εύρισκαν προστασία και χώρο έκφρασης  ελεύθερων ιδεών και αρχών, κάποιου βαθμού  πρώϊμης διαφώτισης.

Στη δημιουργία  αυτού του κύκλου ουσιαστικά είχε συμβάλει ο Ελληνας φιλόσοφος Παναίτιος. Σ΄ αυτόν τον κύκλο ενετάχθη και ο Πολύβιος.

Γρήγορα αναγνωρίζεται η αξία του από τον Σκιπίωνα και έκτοτε βρίσκεται κάτω από την προστασία  του. Εκμεταλλεύεται την εύνοια αυτή, επιτυγχάνοντας να ελευθερωθούν και επιστραφούν στην πατρίδα, οι 300 από τους ομήρους Αχαιούς, που είχαν επιζήσει και όχι μόνο αυτό. Επιτυγχάνει να πάρουν πίσω οι γυναίκες των ομήρων τα κτήματα και τις περιουσίες που  τους είχαν δημευθεί.

Μεσολαβεί και φέρνει μια εξομάλυνση στις σχέσεις των συμπατριωτών του με τους Ρωμαίους, ώστε η ζωή να  γίνει πιο ανεκτή.  Ξαναστήνει τα αγάλματα του  Φιλοποίμενα και του Άρατου, Αχαιών στρατηγών, που τα είχαν γκρεμίσει οι Ρωμαίοι, μετά τη μάχη της Πύδνας.

Συμμετέχοντας ενεργά στον γόνιμο κύκλο της Ρώμης, αρχίζει  πνευματική δουλειά.  Ασχολείται με την ιστορία των Βαλκανίων, την ιστορία της Αφρικής, αλλά και  προβαίνει σε έρευνες  γεωγραφικού και λοιπού επιστημονικού αντικειμένου, με εντολή του Σκιπίωνα.

Ταξιδεύει πολύ, φτάνει στο Γιβραλτάρ, ίσως και  στις στήλες του Ηρακλέους, Ιβηρική χερσόνησο, και Γαλατία. Παίρνει μέρος στην πολιορκία της Καρχηδόνας με την ειδικότητα του μηχανικού.

Σε ηλικία 60 ετών συνοδεύει τον Σκιπίωνα, σαν επιστημονικός παρατηρητής και σύμβουλος, στην εκστρατεία της Νορμανδίας.

Πεθαίνει στα 82 του χρόνια και οι συμπατριώτες του, στήνουν το άγαλμά του στην Τεγέα,  Παλλάντιο, Μαντινεία, Λυκοσούρα, Μεγαλόπολη, τιμώντας την μνήμη του.

Ο Πολύβιος δεν είναι λογοτέχνης, αλλά γράφει με βάθος εννοιών. Το ύφος και η γλώσσα του είναι κουραστική,  μονότονη, όχι καλλιεπής και κατά τον Αλικαρνασσέα Διονύσιο: «Κανείς δεν θα μπορούσε να τον αντέξει ως το τέλος».  Ο Πολύβιος έχει μεγάλο συγγραφικό έργο,  σταματώ όμως στο πόνημα του “Ιστορίαι” που αναπτύσσεται σε 40 βιβλία.

Σε αυτό δηλώνει: «Σε τι θα μπορέσει να ωφελήσει ένας ιστορικός ερευνητής, όταν δεν μπορεί να διαπιστώσει, πως και γιατί και από πού,   κάθε γεγονός έχει την αφορμή του».

Πιστεύει και στην έννοια της τύχης, που κατ’ αυτόν «Είναι στην πραγματικότητα μια βαθειά  συνάρτηση πολλών παραγόντων, που στοιχειοθετεί τη λογική της ιστορικής εξέλιξης».

Το υλικό του εν λόγω  έργου,   κατανέμεται έτσι, ώστε σε κάθε βιβλίο να καταγράφονται τα γεγονότα μιάς ή μισής  “Ολυμπιάδας”***.

Σήμερα γνωρίζομε περίπου το ένα τρίτο αυτού του έργου, που όπως φαίνεται διαχωριζόταν σε τρεις ενότητες: Προκατασκευή (εισαγωγή), Κύριο σώμα και Επίλογο. Στα πρώτα βιβλία διαπραγματεύονται μάχες και γεγονότα, στα τελευταία,  Ρωμαϊκες θέσεις και απόψεις και στα όλως ύστερα και τελευταία, Γεωγραφικές επιστημονικές παρατηρήσεις.  Το συνολικό  έργο κλείνει με Ανακεφαλαίωση και Χρονολογική επισκόπηση,  δηλαδή κάτι σαν σημερινό ευρετήριο.

Αντιπαραβάλλοντάς  τον με τον Ηρόδοτο, ο οποίος  ασχολείται μόνο με τις εξωτερικές αιτίες και τον άμεσο περίγυρο των γεγονότων, με τον Θουκυδίδη, που προσπαθεί να ερμηνεύσει τις αφορμές των εξωτερικών αιτίων,  τα πάθη και τις αρετές των λαών, αλλά και την δυναμικότητα  αυτών και με τον Ξενοφώντα που πατά σε παρόμοια με τον τελευταίο μονοπάτια, ο Πολύβιος δεν ανιχνεύει μόνο, αλλά  μπαίνει μέσα βαθειά στις εσωτερικές αιτίες,  φτάνοντας στην  αφετηρία της φιλοσοφίας της ιστορίας. Και οδηγεί στην καταληκτική θυμόσοφη διδαχή πως «Η ανάμνηση των συμφορών των δικών μας και των συνανθρώπων μας, είναι ο πιο εύγλωττος  και μοναδικός δάσκαλος για να υποφέρομε με αξιοπρέπεια, τις μεταστροφές της μοίρας...»

γιάννης κορναράκης του μάνθου

―――――――

* Ελληνιστική εποχή; Περίοδος χρονική του ελληνικού πολιτισμού που αναπτύχθηκε από τον θάνατο του Μ. Αλέξανδρου μέχρι την κατάλυση της δυναστείας των Πτολεμαίων (323 -31 π.Χ.)

**Καρχηδονιακοί πόλεμοι:  1ος, 264- 241 π.Χ., 2ος 218-201π.Χ.,141- 146 π.Χ

***Ολυμπιάς: Τα κάθε τέσσερα χρόνια που γινόταν η τέλεση  των ομωνύμων αθλητικών αγώνων

Βοηθήματα

1) Πολυβιου: “Ιστορίαι” Εκδ.  Πάπυρος

2) Δ. Τσιμπουκίδη: “Ο  Πολύβιος και η Εποχή του” Εκδ. Καλέντη