Βρισκόμαστε  στο 275 π.Χ. Οι Ρωμαίοι μετά από νικηφόρο μάχη αναγκάζουν τον Πύρρο, βασιλιά της Ηπείρου, να υποχωρήσει στα πατρώα του εδάφη.

Οι Ρωμαίοι, από αυτή την στιγμή αρχίζουν να απλώνονται κατακτητικά σε ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου. Καρχηδόνα, Αίγυπτο, Ελλάδα, όλες γίνονται ρωμαϊκές επαρχίες.  Έχει κατακτηθεί  και ο Τάρας της Ιταλίας (271 π.Χ.), που ήταν μια  μεγάλη αποικία των Σπαρτιατών, στο πλαίσιο της Μεγάλης Ελλάδας. Οι κάτοικοι του Τάραντα, οδηγούνται σκλάβοι στη Ρώμη, όπως συνηθιζόταν να γίνεται για τους ηττημένους. Εκεί στη Ρώμη από τους δούλους επιλέγονται  οι γραμματισμένοι για να  γίνουν  ‘’παιδαγωγοί” στα σπίτια των πατρικίων. Μαζί με τους δούλους είναι  και ο Ανδρόνικος ο Έλληνας, αιχμάλωτος πολέμου από τον Τάραντα. Τον αγοράζει ένας από την οικογένεια των Λιβίων, για δάσκαλο των παιδιών του. Γρήγορα  ξεχωρίζει, καθώς  εκτιμάται η προσωπικότητα του τόσο, που όταν πέφτει μια αρρώστια θανατικό στη Ρώμη,  - κατά πολλούς πανούκλα - η πολιτεία γνωρίζοντας το πνευματικό του επίπεδο, του αναθέτει να συνθέσει λατρευτική εξιλαστήρια ωδή για να εξευμενισθούν οι  οργισμένοι κατ΄ αυτούς θεοί.  Οι θεοί κατευνάζονται, η υγεία της πόλης ανακάμπτει και οι Ρωμαίοι αναγνωρίζοντας την προσφορά του, τον  απελευθερώνουν και  τον κάνουν Ρωμαίο πολίτη απελεύθερο (Cibis libertimus), με το επώνυμο Λεύκιος (praenomen Lucius). Ο Ανδρόνικος προσθέτει στο όνομά του και το  Libius, από σεβασμό  στην οικογένεια που υπηρετούσε και από αυτή ευνοήθηκε.

Kάτοχος της λατινικής γλώσσας γράφει σε αυτή ποίηση,  αλλά και μεταφράζει διάφορους   ποιητές. Μεταφράζει την ‘’Οδύσσεια’’ στα λατινικά και η μετάφραση  αυτή γίνεται κύριο μάθημα στα σχολειά για πολλά χρόνια, μέχρι και της εποχής του Ορατίου. Γρήγορα καθιερώνεται σαν επαγγελματίας ποιητής και ηθοποιός, που απαγγέλει τα έργα του και θεωρείται σαν ο αρχαιότερος ποιητής της ρωμαϊκής λογοτεχνίας.  Ναι, ο αρχαιότερος ποιητής της ρωμαϊκής λογοτεχνίας ήταν ο Ελληνας Ανδρόνικος ο Λίβιος.

Έτσι άρχισε, αυτό που αργότερα - αν θυμάμαι καλά - το είπε ο Κικέρωνας ότι: «Η Ρώμη με τα όπλα νίκησε την Ελλάδα και η Ελλάδα με το πνεύμα κατέκτησε τη Ρώμη».

Η ρωμαϊκή λογοτεχνία έχει τις ρίζες της στην ελληνική Γραμματεία και η Ρώμη  προς τιμήν της ποτέ δεν το αρνήθηκε. Ας μην παραγνωρίζομε όμως,  πως αυτή τη ρίζα, οι Λατίνοι τη ζύμωσαν, τη θέριεψαν και την μεγαλούργησαν μέσα στο δικό τους πνεύμα, στο πνεύμα που έδωσε  τις βάσεις για την μετέπειτα δυτική ευρωπαϊκή διανόηση. Και έτσι η ελληνική γραμματεία, με γέφυρα τη Ρώμη, επέζησε και διαδόθηκε.

 

Ξαναγυρίζω στον Ανδρόνικο. Σαν ηθοποιός και ποιητής συνέβαλε στη δημιουργία του ρωμαϊκού δράματος. Κάποια μορφή αυτού του δράματος ήταν γνωστή στους Ρωμαίους από τους Ετρούσκους, από το μακρυνό  παρελθόν. Οι Ετρούσκοι ήταν ένας λαός που από τον 8ο π.Χ. αιώνα  είχε εμφανισθεί και εγκατασταθεί στην  Τοσκάνη. Εκεί είχαν  ιδρύσει ένα δικό τους πολιτισμό, με πόλεις πλούσιες και όπως  φαίνεται άριστα οργανωμένες. Ο Ετρουσκικός δε πολιτισμός επηρέασε βαθειά και  θρησκευτικά,  τους μετέπειτα θεσμούς των Ρωμαίων.

Από παλιότερα λοιπόν χρόνια,  Ετρούσκοι ηθοποιοί  είχαν  προσκληθεί και είχαν δώσει θεατρικές παραστάσεις. Αυτές οι παραστάσεις κυλούσαν και εξελίσσονταν χωρίς ένα  εκ των προτέρων γραμμένο κείμενο  (λιμπρέτο),  αλλά τελείως αυτοσχέδια· με τραγούδια της στιγμής, σκανδαλιστικές χυδαίες  φάρσες, σκωπτική σάτυρα, σατουρναλιστικό* χορό και με τη συνοδεία πνευστών ξύλινων μουσικών οργάνων (ad tibicinus modos). Το κοινό συνεπαρμένο όπως και σήμερα από τα επί σκηνής δρώμενα, ακολουθούσε με κινήσεις μιμητικές και σκωπτικά χαμηλού επιπέδου  ανάλογα πειράγματα. Για το λόγο αυτό και στους Ρωμαίους το επάγγελμα του ηθοποιού - και μιλάμε για τον ηθοποιό που πληρώνεται, - ετύγχανε της ανάλογης περιφρόνησης. Οι Ρωμαίοι   δεν μπορούσαν να δεχθούν πως ένας πολίτης  που θα ήθελε να τον αποκαλούν αξιοπρεπή,  μπορούσε να εκθέτει επί πληρωμή  το σώμα του γυμνό  και να γίνεται ρυπαρός με τις επί σκηνής πράξεις του, ιδιαίτερα αυτές τις παντομίμες του ατελλανικού τύπου· τις παντομίμες που ασχημονούσαν επί πληρωμή. Εδώ πάλι δεν καταλαβαίνω, με αυτές τις δεδομένες αρχές,  πώς ανέχονταν και απήλλασσαν από την ηθική ενοχή  και την κατακραυγή, τον επί σκηνής ασχημονούντα ερασιτέχνη, αυτόν δηλαδή που δεν έπαιρνε  χρήματα αλλά για το κέφι του έκανε ό,τι έκανε.

Ο Ανδρόνικος ανατρέπει τα κρατούντα καθιερωμένα. Καταργεί την χυδαία  σάτυρα, χωρίς να απεμπολεί το διασκεδαστικό της έργο. Καταργεί τον αυτοσχεδιασμό και διαμορφώνει το δράμα έτσι ώστε  τα παιζόμενα έργα να έχουν ένα εκ των προτέρων προγραμματισμό και να είναι αυτοτελή κατά τις αριστοτελικές διδαχές. Οι  τίτλοι  των έργων τώρα γράφονται λατινικά, σύμφωνα με τα ελληνικά πρότυπα και οι τραγωδίες στήνονται κάτω από την ελληνική διδαχή. Οι μεταφράσεις  ακολουθούν τους δικούς του κανόνες προσφεύγοντας συχνά στην ελληνική θεματολογία. Δημιουργώντας   λοιπόν ‘’νεωτεριστικά” κάτω από την δική του καθοδήγηση κατέγραψε για τον εαυτό του  την πατρότητα της λατινικής λογοτεχνίας. Στην καλλιτεχνική του μετάφραση δεν απομακρύνεται από την ελληνική γραμματεία με την οποία δένεται σε άρρηκτο πνευματικό αγκάλιασμα. Ο Μύθος εκλαμβάνεται σαν ιστορία που τέρπει και παρεμβάλει επεισοδιακά θέματα από την Τρωϊκή εποχή αποσκοπώντας να αντλήσει ρίζες για την καταγωγή των Ρωμαίων. Διαλέγει την “Οδύσσεια”  σαν επικό δράμα. Προσαρμόζει τη δράση ή τουλάχιστον μέρος της δράσης στην Ιταλία και Σικελία. Εκλατινίζει το κείμενο, στο νεωτερισμό του και όπως προανέφερα  διώχνει τη σάτυρα.

Ο κόσμος από κάτω τον χειροκροτεί. Δεν τον αφήνει να κατέβει από τη σκηνή. Αναγκάζεται να επαναλάβει αποσπάσματα του έργου· βραχνιάζει. Δεν μπορεί να μιλήσει. Ζητά συγγνώμη από τους θεατές και  ζητά κατανόηση για μια καινοτομία, που για πρώτη φορά θέλει να εισαγάγει: «Βάζει μπροστά από τον αυλητή του πνευστού ένα δούλο να τραγουδά. Εκείνος ο ίδιος  παραπέρα, μιμείται με μορφασμούς και κινήσεις  σαν να τραγουδά». Οι μιμητικές του κινήσεις είναι προσαρμοσμένες στο θέμα του τραγουδιού. Εκείνος συμμετέχει φωνητικά μόνο στους διαλόγους. Ο κόσμος τον επιδοκιμάζει, τον χειροκροτεί. Έτσι αρχίζει η συνήθεια των ηθοποιών να χειρονομούν και να ανοιγοκλείνουν το στόμα,  να παραμένουν άφωνοι  στα τραγούδια (ad manum cantari) και  να χρησιμοποιούν τη φωνή τους μόνο στους διαλόγους. Όπως βλέπετε, τίποτε δεν είναι καινούργιο. Όλα είναι επαναλαμβανόμενα.

Οι Ρωμαίοι σε ένδειξη αναγνώρισης, του έδωσαν το δικαίωμα να λέγεται επαγγελματίας, αλλά και να ιδρύσει συντεχνία συγγραφέων και ηθοποιών. (Scribae et Histriones) με έδρα τον ναό της θεάς Αθηνάς στο λόφο Αβεντίνο. Η θεά Αθηνά (Minerva) για τους Ρωμαίους ήταν η προστάτιδα των τεχνών και ηθοποιών. Δεν ήταν προστάτης ο Διόνυσος όπως στην Αθήνα.  Πάντως, για όλο αυτό το πανηγυράκι, ο Οράτιος που δεν χώνευε και τον Ανδρόνικο, παίρνει θέση αρνητική. Ο δε Κικέρωνας έλεγε, αναφερόμενος  στους διφορούμενους στίχους κάποιου άλλου ηθοποιού και  στους πολιτικούς υπαινιγμούς του, «ότι δεν έχασε και πολλά που δεν κατάφερε να  δεί την παράσταση, αφού αυτές τις γελοιότητες, μπορείς να τίς δείς ό,τι ώρα θέλεις στο δημοτικό συμβούλιο της πόλης σου!» Ο Κικέρωνας σίγουρα  το είπε  για τότε φυσικά και αυτό  προς αποφυγή παρεξηγήσεων. Άσχετα από αυτή τη θέση, βέβαιο  είναι πως αυτές οι δραματικές παραστάσεις διατηρήθηκαν στη Ρώμη, για πάνω από τρείς αιώνες σαν φιλολογικό δρώμενο, προορισμένο να διαβασθεί ή  να απαγγελθεί ή και να ανέβει στη σκηνή.

 

–––––––––––––––

* Σατουρνάλιος χορός: Χορός με κραιπάλη.

(Saturnus ονόμαζαν οι Ρωμαίοι τον Κρόνο)

Βοηθήματα

1) Η. Rose’’Ιστορία της Λατινικής Λογοτεχνίας ‘’ ΜΙΕΤ 2005

2) E. J. Kenney-W. V .Klausen’’Ιστορία της Λατινικής Λογοτεχνίας’’Εκδ. Παπαδήμα 1998

3) P. G. Walsh ‘’Η Ρωμαίκη Μυθιστορία’’ ΜΙΕΤ 2000

4) M. Albrecht:’’ Ιστορία της Ρωμαίκης Λογοτεχνίας’’. Εκδ. Πανεπιστ. Κρήτης 2005

Προτεινόμενο Video

Διαφήμιση

Επισκέπτες σε σύνδεση

Αυτήν τη στιγμή επισκέπτονται τον ιστότοπό μας 113 guests και κανένα μέλος