«Με το χαμόγελο στα χείλη παν’ οι φαντάροι μας μπροστά»
του Ανδρέα Αρ. Αλεξανδρόπουλου
…Ο νεαρός Λάμπρος Κωνσταντάρας στρατεύεται, ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, όπως και δεκάδες άλλωστε ακόμη ηθοποιοί…
Η Μαρίκα Κοτοπούλη απευθύνει στο ραδιοφωνικό μήνυμα στους καλλιτέχνες όλου του κόσμου για τον αγώνα της Ελλάδας. Ο Βασίλης Ρώτας συγκροτεί τον πρώτο πολεμικό θίασο, που θα δώσει παραστάσεις στο μέτωπο…
Οι επιθεωρήσεις, με θέμα τους «παλιάτσους», που θέλουν να μετατρέψουν τα ιερά και όσια σε «οπερέτα» και να σπείρουν τη φρίκη στην παγκόσμια σκηνή, γράφονται πυρετωδώς…
«Με το χαμόγελο στα χείλη…» Έτσι πολέμησαν οι Έλληνες φαντάροι στην Αλβανία και τα χιονισμένα βουνά της Πίνδου εναντίον των αυτόκλητων κοκκορόφτερων και των αλπινιστών του Μπενίτο Μουσσολίνι. Κι αυτό το χαμόγελο που άνθιζε μόνιμα στα χείλη των ηρωικών Ελλήνων πολεμιστών, φρόντιζαν να το συντηρούν στα μετόπισθεν – εκεί που δινόταν μια άλλη «μάχη» – θεατρικές επιθεωρήσεις, σατιρικοί στοίχοι, γελοιογραφίες, σπινθηροβόλοι διάλογοι.
Ο πόλεμος με την Ιταλία έχει ήδη αρχίσει και οι Ελληνες καλλιτέχνες άρπαξαν τα δικά τους όπλα: όσοι δεν πήγαν στην πρώτη γραμμή του μετώπου αμύνθηκαν από το πεντάγραμμο, με τραγούδια που έγιναν θούρια του αγώνα. Όσοι δεν βάσταξαν τουφέκι, συνέλαβαν τον εχθρό με τον κονδυλοφόρο και τον αιχμαλώτισαν μέσα στη σάτιρα, που τον εκμηδένιζε. Όσοι δεν σκαρφάλωσαν στα βουνά, αγωνίστηκαν πάνω στο σανίδι, με βαρύ πυροβολικό το γέλιο. Όπλο ανίκητο της χώρας μας, που πετυχαίνει πάντα το στόχο του…
Και ίσως η Ελληνική Πολιτεία να μην εκτίμησε σωστά την προσφορά τους, δεν τους απένειμε παράσημα ανδρείας, – ούτε καν συντάξεις – ο λαός μας δεν έπαψε όμως ποτέ να θυμάται και να ευγνωμονεί τους καλλιτέχνες του 1940 ως… την πιο «επίλεκτη μεραρχία της εμψύχωσης»! (αυτό θυμίζουμε, και ευγνωμονούμε εμείς σήμερα τους ανθρώπους αυτούς…).
28 Οκτωβρίου 1940
Ένας πόλεμος ξεκινάει, ένα «θαύμα» γεννιέται… Οι Έλληνες φεύγουν για το μέτωπο, να φυλάξουν ακόμη μια φορά, τις «Θερμοπύλες» της Οικουμένης…
Η Αθήνα ερημώνει… Τα θέατρα διακόπτουν τις παραστάσεις τους, αλλά μόνο για λίγο…
Και να, ποιο ήταν το θεατρικό «ορντινο» (= διαταγή, παραγγελία) του πρώτου μήνα του πολέμου:
- Τετάρτη 30 Οκτωβρίου 1940: «Κατόπιν συσκέψεως των διευθυντών των θεάτρων, απεφασίσθη όπως δίδεται μία μόνο παράστασις καθ’ ημέραν, με ώρα ενάρξεως 5 μμ. Τα θέατρα οφείλουν να έχουν τα εσωτερικά των φώτα καλυμμένα δια κυανού χάρτου».
- Πέμπτη 31 Οκτωβρίου: Ο Βασίλης Ρώτας συγκροτεί τον πρώτο πολεμικό θίασο για παραστάσεις στο μέτωπο, με… «έργα λαϊκά, από εκείνα που ανδρίζουν την ψυχήν».
- Παρασκευή 1η Νοεμβρίου: Το έργο: «Πρωτευουσιάνος» του Γιώργου Ρούσσου, ξεπέρασε σε εισπράξεις τις 50.000 δραχμές, από τις πρώτες τέσσερις παραστάσεις!...
- Κυριακή 3 Νοεμβρίου: Ανακοινώνεται πως το Θέατρο «Κοτοπούλη» με το έργο «Η κυρία Μποβαρί», είναι και.. «άριστον καταφύγιον εις περίτπωσιν συναγερμού».
- Το Σωματείο Ελλήνων Τεχνικών Θεάτρου αποφασίζει να αντικαταστήσει με ελληνικές λέξεις τους ιταλικούς όρους, όπως: κουΐντα, μπούκα, τραμπουκέτο κ.ά.
- Τρίτη 5 Νοεμβρίου: «Επέστρεψαν όλοι οι περιοδεύοντες θίασοι, εγκαταλείψαντες τας αποσκευάς και τα σκηνικά των».
- Η Κατίνα Παξινού στέλνει στον Πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά το παρακάτω τηλεγράφημα: «Λονδίνον. Εγώ είμαι αποκλεισμένη εδώ και η καρδιά μου μένει στη χώρα μου. Όλες μου τις ευχές γι’ αυτήν. Έχω πίστιν εις την νίκην».
- Κυριακή 10 Νοεμβρίου: Με πρωτοβουλία του Κωστή Μπαστιά οργανώνονται συσσίτια για τους άνεργους ηθοποιούς. Το Σωματείο Ηθοποιών, επίσης, δίνει πρωινό ρόφημα.
- Τρίτη 12 Νοεμβρίου: Στο θέατρο «ΑΛΑΜΠΡΑ» ανεβαίνει η …«πρώτη επίκαιρος επιθεώρησις» από το θίασο Ολυμπίας Ριτσιάδη – Νίκου Μηλιάδη – Γιάννη Πρινέα, με τίτλο: «Πολεμική Σπίθα». Οι συγγραφείς Μαμάκης – Γιοκαρίνης διαθέτουν τα δικαιούμενα ποσοστά τους για τη «φανέλα του Στρατιώτη».
- Τρίτη 19 Νοεμβρίου: Επέστρεψε ο Αττίκ από καλλιτεχνική περιοδεία και ζητάει να προσφέρει τις καλλιτεχνικές του υπηρεσίες όπου χρειάζονται.
- Τρίτη 27 Νοεμβρίου: Ανεβαίνει η Επιθεώρηση του Δ. Γιαννακάκη «Πολεμικά Παναθήναια», από το θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη.
- Τετάρτη 28 Νοεμβρίου: «Η μεγάλη μας τραγωδός Μαρίκα Κοτοπούλη θα απευθύνει από το Εθνικό Ιδρυμα Ραδιοφωνίας, μήνυμα ''προς τους καλλιτέχνες του κόσμου, δια τον αγώνα της Ελλάδας''».
- Ο θίασος Μιράντας – Κώστα Μουσούρη, με τη σύμπραξη Ορέστη Μακρή – Μαρίκας Κρεββατά – Κυριάκου Μαυρέα παίζει την Επιθεώρηση «Μπράβο Κολονέλο».
Οι πρώτες νίκες στον πόλεμο
Οι Έλληνες, λοιπόν, όταν πολεμούν, τραγουδούν κιόλας. Ιδιαίτερα όταν αρχίζουν να φτάνουν τα νέα για τις πρώτες νίκες του Ελληνικού Στρατού…
Η αλησμόνητη τραγωδός Μαρίκα Κοτοπούλη απαγγέλλει στα «Πολεμικά Παναθήναια»: «Ήρθαν οι καιροί που θα βροντήξει το κανόνι. Χρόνια να χαρεί ο σκλάβος καρτερεί». Η Άννα Καλουτά, θριαμβεύει με το αξέχαστο: «Εγώ ’μαι γω, ευζωνάκι γοργό, που ζω στον κόσμο τιμημένο…»
Και ο νεαρός υποδεκανέας Γιώργος Οικονομίδης, μέσα στο Φρουραρχείο Αθηνών που υπηρετούσε, γράφει πάνω σε ένα κουτί από τσιγάρα: «Με το χαμόγελο στα χείλη, πάν’ οι φαντάροι μας μπροστά…»
Σε λίγες ώρες μετά, το τραγουδούσε όλη η Αθήνα…
Από τα καμαρίνια στο …μέτωπο
Ωστόσο, πέρα από τη μάχη της αισιοδοξίας, οι ηθοποιοί μας έκαναν και ό,τι άλλο υπαγόρευε το καθήκον: Οι γυναίκες έπλεκαν στα καμαρίνια τους, ρούχα για το στρατό. Και πολλοί καλλιτέχνες αγωνίστηκαν στα πεδία των μαχών και πέρασαν στο πάνθεον των ηρώων. Ο ηθοποιός Γιώργος Βιτσώρης πολέμησε με τους Αντάρτες ΜΑΚΙ, ειδικευμένος στην ανατίναξη γεφυρών. Γι’ αυτό και η Γαλλική κυβέρνηση τον παρασημοφόρησε. Ο διάσημος τενόρος Λουδοβίκος Κουρουσόπουλος επέστρεψε το 1941 από τη Νάπολι της Ιταλίας που σπούδαζε για να λάβει μέρος ως ανθυποπλοίαρχος στο βόρειο Οχυρό Αιγίνης.
Και ο νεαρός σπουδαστής της Δραματικής Σχολής Σάββας Κυριακίδης, μοίραζε προκηρύξεις στην Κατοχή. Συνελήφθη, βασανίστηκε στα κρατητήρια της οδού Μέρλιν και τουφεκίστηκε στο στρατόπεδο Μπέλσεν, στην προσπάθειά του να απελευθερώσει τον, επίσης νεαρό Γιάννη Χριστολιάκο…
Υπάρχουν κι άλλοι… που η ταπεινότητα του χαρακτήρα τους δεν τους άφησε να αποσπάσουν, έστω κι αργότερα, το τελευταίο χειροκρότημα…
Θα ήταν παράλειψη αν δεν αναφερόμαστε στη Σοφία Βέμπο με τα τραγούδια της οποίας έπαιρναν κουράγιο οι συγγενείς των στρατιωτών, όπως το «Στον πόλεμο βγαίνει ο Ιταλός» ή το «Βάνει ο Ντούτσε τη στολή του» ή το περίφημο «Παιδιά της Ελλάδος παιδιά».
1940: Ένα έτος που θα παραμείνει σαν φωτεινό ορόσημα μέσα στην ιστορία της πατρίδας μας. Μία νίκη, ένα σύμβολο. Ένα έτος που περικλείει ολόκληρη την αιωνιότητα. Ένα έτος που θυσιάσθηκε για την αιωνιότητα. Για την αιωνιότητα των ιδανικών της Ελευθερίας, της Πατρίδας, της Πίστεως.
28 Οκτωβρίου 2024, μετά από 84 χρόνια γιορτάζουμε και πάλι το ηρωικό μας «ΟΧΙ» κατά των Ιταλών και Γερμανών και τιμούμε τους ήρωες Έλληνες Στρατιώτες που με τη ζωή τους μας χάρισαν την Ελευθερία που χαιρόμαστε εμείς σήμερα. Εμείς θα τους θυμόμαστε, θα τους τιμούμε και θα τους αποτείνουμε φόρο τιμής για πάντα.
Ας είναι αιωνία η μνήμη σας. Αθάνατοι Ήρωες.
