“Αι Αθήναι”

 όταν αναζητούσαν τον δρόμο τους

Αυτή η εικόνα των φυλετικών  μεταναστεύσεων που παρατηρείται σήμερα, δεν είναι κάτι το καινούριο. Παλιότερα η Ελλάδα δεν είχε μόνιμους  κατοίκους. Οι μεταναστεύσεις ήταν συχνές και οι κάτοικοι πιέζονταν από τους νεοφερμένους, να μετακινηθούν στα ενδότερα και  σε άλλες άγονες περιοχές. Εμπόριο δεν υπήρχε. Λόγος σοβαρός γι’ αυτό, ήταν η έλλειψη ασφάλειας εξ αιτίας της πειρατείας που ήκμαζε στη θάλασσα και των ληστρικών επιδρομών στην ξηρά. Στη γη, για τους ίδιους παραπάνω λόγους  οι καλλιεργητές περιορίζονταν  στις καθημερινές ανάγκες τους, χωρίς να προχωρούν σε αποθήκευση και δημιουργία αποθεμάτων.  Η οπλοφορία λοιπόν για αυτοπροστασία, ήταν το αναγκαίο και σύνηθες. Με τον καιρό τα πράγματα άλλαξαν.

Οι Μινωίτες,  με τον ναυτικό αξιόλογο  στόλο που πρώτοι  οργάνωσαν  στο Αιγαίο, κατέστειλαν την πειρατεία που ασκούσαν οι  Φοίνικες αλλά και ντόπιοι νησιώτες. Ετσι ο δρόμος έγινε  ελεύθερος δρόμος για το ναυτικό εμπόριο. Ήρθε σαν συνεπακόλουθο η οικονομική άνθιση, και τότε  πόλεις καινούριες άρχισαν να ιδρύονται και να τειχίζονται. Μαζί και η ανταλλαγή ηθών,   εθίμων και τρόπων ζωής  και η  πολιτιστική βελτίωση του κοινωνικού ιστού των πόλεων.

Όταν κατέφθασαν  οι Αχαιοί, οι Ίωνες  και ιδιαίτερα οι Δωριείς στον Ελληνικό χώρο, άρχισαν πάλι να πιέζονται και να εξωθούνται οι παλιότεροι κάτοικοι, δηλαδή οι Πρωτοέλληνες, που ανήκαν στους Κάρρες, Λέλεγες και Πελασγούς,  και προσέφευγαν συνωστιζόμενοι στην Αττική.  Την Αττική δεν την θέλουν οι Δωριείς,  την θεωρούν συγκριτικά άγονη.  Και έτσι η  Αθήνα  επιζεί της καθόδου των Δωριέων. Εδώ τώρα  ο πολιτισμός  αναπτύσσεται  κατά την διάρκεια της όλης αυτής  μεταμυκηναϊκής μετανάστευσης (πρωτογεωμετρική  και γεωμετρική περίοδος - 1200-700 π.Χ.), χωρίς καμιά διακοπή.

Η αλήθεια είναι ότι στην  6η χιλιετηρίδα,  οι πρώτοι κάτοικοι των Αθηνών ζούσαν  σε σπηλιές κοντά  στο βράχο της Ακρόπολης. Στην Αττική όμως γρήγορα, μικρά χωριά ιδρύθηκαν  και  εξελίχθηκαν σε κωμοπόλεις όπως οι  Θορικός, Αφίδναι, Παλλήνη,  κ.α. Σιγά σιγά, τέσσερεις πολίχνες, Μαραθώνας, Τρικόρυνθος, Οινόη, Προβάλινθος, συμπτύσσονται όλες σε μια πόλη την Τετράπολη·  με επίκεντρο την Ακρόπολη.  «Επι γάρ Κέκροπος  και των πρώτων βασιλέων η Αττική» πληροφορεί ο Θουκυδίδης στα κεφάλαια Β. 15,1.      

Η Ακρόπολη  αρχικά ήταν αφιερωμένη  στην γλαύκα, δηλαδή στην  κουκουβάγια που εθεωρείτο συμβολικό πτηνό της σοφίας·  ύστερα στον όφι του Κέκροπα, μυθικού βασιλιά της Αθήνας  και σε συνέχεια στον Ερεχθέα, ήρωα  Αθηναίο βασιλιά της Αθήνας, που μοιράστηκε τον ιερό λόφο με την κόρη του Δία, την Αθηνά. Η Αθηνά, θεά της σοφίας  και πολεμικού θάρρους, τελικά έδωσε το όνομα της στην Αθήνα. Και να πως  έγινε αυτό, όπως περιγράφεται σε  ένα από τους πολλούς μύθους που  λέγονται. Το όνομα της πόλης διεκδικούσε ο Ποσειδών,  που για να εντυπωσιάσει χτύπησε τη θάλασσα με την τρίαινά του και έβγαλε ένα πολεμικό άλογο. Στο συναγωνισμό η Αθηνά, προέβαλε την ελιά, σύμβολο της ειρήνης. Ο τότε μυθικός βασιλιάς Κέκροψ* κάλεσε τους πολίτες να επιλέξουν το όνομα με  ψήφο. Οι άνδρες ψήφισαν Ποσειδώνα, οι γυναίκες όμως που ήσαν και οι περισσότερες ψήφισαν Αθηνά. Και έτσι την 2η π.Χ. χιλιετία γεννήθηκε η Αθήνα:  Ένας  ταπεινός μυκηναϊκός οικισμός με μια άτακτη οικοδόμηση  (Σε αντίθεση  με  τον Πειραιά που απολάμβανε μια τέλεια γεωμετρική πολεοδομία,  έργο του  Ιπποδάμου).

Τον 7- 6ο προχριστιανικό αιώνα, η Αθήνα έχει πια  εξελιχθεί στην  Ιωνική μητρόπολη των κλασικών χρόνων.  Η καινούρια κοινότητα,  σε ανάμνηση κάθε χρόνο από τότε, γιορτάζει την επέτειο της ίδρυσής της με την μεγαλόπρεπη γιορτή  των Παναθηναίων.

Από  τον θάνατο -αυτοθυσία του Κόδρου για την σωτηρία της πόλης, οι Αθηναίοι τιμώντας τη μνήμη του  έχουν δώσει  τέλος στο θεσμό της   βασιλείας. Τώρα η Αθήνα ζεί και ταλανίζεται σε  δημοκρατικό πολίτευμα.

Τον 7ο π.Χ. αιώνα  στην Αθήνα επικρατούν δύο κοινωνικές τάξεις. Από τη μια οι Έλληνες, με τα γένη·  δηλαδή τις ομάδες των  οίκων και τις  φρατρίες, τις  ομάδες γενών. Από την άλλη οι μη Έλληνες, που είναι όμως  κάτοικοι του ίδιου χώρου και  εκπροσωπούν τις οικογένειες μιας ελληνικής κοινωνίας που  έχει ήδη αρχίσει να σχηματίζεται. Με δυό λόγια έχομε την τάξη των αριστοκρατών και την τάξη του κατά κάποιο τρόπο προλεταριάτου. Οι αριστοκράτες ήθελαν τη γή και να  απομυζούν   τα αγαθά της. Εξ άλλου  η εμφάνιση του χρήματος  στον τρόπο  συναλλαγής των αγαθών άρχισε να επιφέρει  τη συσσώρευση και αποταμίευση του πλούτου. Από κοντά ήρθε και η αναίσχυντη τοκογλυφία με τον  δανεισμό,  με υποθήκη την ελευθερία του σώματος.  Εδώ ιδιαίτερα ευάλωτοι υπήρξαν οι εκτήμοροι, δηλαδή οι καλλιεργητές ξένων αγρών, που είχαν  την υποχρέωση να αποδίδουν στον γαιοκτήμονα τα 5/6 της εσοδείας και όταν δεν μπορούσαν, από ελεύθεροι γίνονταν δούλοι. Αυτή η κατάσταση είχε σαν συνέπεια τις συνεχείς στάσεις και κοινωνικές αναταραχές,  που ανάγκασαν τους αριστοκράτες να δεχτούν τον  θεσμοθέτη που θα έβαζε τους κανόνες των σχέσεων του παιχνιδιού  και τον δικαστή εφέτη που θα δίκαζε τις ενστάσεις και παραβιάσεις. Ενας από τους ονομαστούς θεσμοθέτες ήταν και ο Δράκων. Ο Δράκων  για πρώτη φορά κατάφερε την εγγραφή των νόμων (μέχρι τότε ήταν άγραφοι).  Οι νόμοι  του ήσαν τόσο αυστηροί-  ιδιαίτερα εκείνοι που αφορούσαν τις κλοπές - που ελέγετο πως τους έγραψε με αίμα.

«Δι΄αίματος  ου δια μελάνης τους νόμους ο Δράκων έγραψεν» μας αναφέρει ο Πλούταρχος.  Ακόμα  ίδρυσε μια  Βουλή από 401 άτομα, που σκοπό της είχε και την τήρηση των νόμων.

 Οι βουλευτές εδώ εκλέγονται δια κλήρου και συμμετέχουν πολίτες από 30 ετών και  επάνω.   Απ’ αυτούς  επιλέγονται οι  Άρχοντες**.

Και το σπουδαιότερο: Αν κάποιος απουσίαζε από τις συνεδριάσεις  της Βουλής  ή και της Εκκλησίας του Δήμου, θα έπρεπε να πληρώσει  πρόστιμο αρκετά μεγάλο και ανάλογο με τα περιουσιακά του στοιχεία.

Θέσπισε,  η Δικαιοσύνη να απονέμεται από ένα πεντηκονταμελές δικαστήριο·  τους Εφέτες. Όρισε πολιτικά δικαιώματα  να έχουν  μόνο εκείνοι που εκπλήρωσαν  τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις. Αποδέχτηκε ο ήδη υπάρχων Άρειος Πάγος  να εξακολουθεί να είναι ο φύλακας των νόμων και να ελέγχει το έργο των αρχόντων που εκλέγονταν κάθε χρόνο από τη Βουλή των 401. Οι νόμοι του Δράκοντα δεν κράτησαν σε ισχύ επί μακρόν.

Όταν ο Σόλων έγινε κύριος των πολιτικών πραγμάτων,  γράφει ο Αριστοτέλης, ελευθέρωσε τον λαό για το παρόν και για το μέλλον. Ίδρυσε νέα Βουλή, την Βουλή των Τετρακοσίων όπου σε αυτή συμμετείχαν πολίτες από τις τέσσερεις τάξεις των πολιτών που αναφέρονται παρακάτω, οι οποίοι πολίτες είχαν συμπληρώσει το 20ο έτος της ηλικίας τους.  Με νέο νόμο  απαγόρευσε τα δάνεια να  συνάπτονται  με αντάλλαγμα την προσωπική ελευθερία.  Διέγραψε  τα χρέη,  ιδιωτικά και δημόσια. Ελευθέρωσε δε και  όσους είχαν εξ αυτών των χρεών γίνει  δούλοι.  Τα μέτρα αυτά ονομάστηκαν Σεισάχθεια, γιατί απέσεισαν ένα  βάρος από τους πολίτες.  Συνάμα όρισε και ένα  ανώτατο επιτρεπόμενο όριο ιδιωτικής εδαφικής ιδιοκτησίας. Προχώρησε ακόμα περισσότερο και  διέκρινε τους Αθηναίους  σε 4 τάξεις και με βάση ένα φορολογικό “Τιμοκρατικό” σύστημα ανάλογο  του ετησίου εισοδήματος του κάθε πολίτη. Υποχρέωσε δια νόμου τους πολίτες να συμμετέχουν στα κοινά. Ίδρυσε την Ηλιαία,  μεγάλο λαικό δικαστήριο με μέλη 6000, που προερχόταν με κλήρωση από τις τάξεις των πολιτών. Στην Ηλιαία μπορούσε κανείς να καταγγείλει τις αποφάσεις των αρχόντων!! 

 Οι αντίπαλοι τον κατηγόρησαν διαδίδοντας ότι φίλοι του περιβάλλοντός του, προτού υπογραφεί η  κατάργηση των χρεών, είχαν εσκεμμένα προβεί σε μεγάλες αγορές γης με δανεισμό και χρέος και καρπώθηκαν τα αγαθά, τα εκ του νόμου της  Σεισάχθειας. Μάλιστα τον συκοφάντησαν,  ότι  απεκόμισε και ίδιον όφελος. Αυτά όμως κατά τον Αριστοτέλη, θεωρούνται ψεύδος και κακοήθεια.

Το συμπέρασμα που βγαίνει από όλα τα παραπάνω, είναι ότι οι αρχαίοι ημών πρόγονοι έκαναν ότι μπορούσαν, για να διδάξουν όλους  ημάς τους μεταγενεστέρους  και ιδιαίτερα τους υπευθύνους των πολιτικών πραγμάτων, τί πρέπει να αποφεύγομε να κάνομε, για να μη δει μια άσπρη μέρα αυτός ο τόπος. Ο τόπος αυτός, που πραγματικά του άξιζε μια καλύτερη τύχη αλλά και καλύτερους πολίτες.

–––––––––––––

* Η Αθήνα στην αρχή ονομαζόταν Κεκροπία και ο Κέκροψ θεωρείται ο ιδρυτής των Αθηνών.

**Αρχοντας ονομαζόταν  κανείς μόνο για ένα χρόνο και μόνο για δυό φορές. Για να ξαναγίνει έπρεπε να έχουν γίνει άρχοντες όλοι οι βουλευτές,  και τότε ξανάρχιζε η κλήρωση.

Βοηθήματα

1) Αριστοτέλη ‘’Αθηναίων Πολιτεία’’. Εκδ. Κάκτος 1993

2) R.Cohen ‘’Αθηναϊκή Δημοκρατία”, Εκδ,. Ειρμός 1992

3) Λεξικό Αρχαίου Κόσμου  Εκδ. Δομή

4) Θουκυδίδου ‘’Ιστορία Εκδ. Εστία 1999

5) Fr . Polignac ‘’Η Γέννηση της Αρχαίας Ελληνικής Πόλης’’ ΜΙΕΤ 2000

6) W. Schuller ‘’Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας’’. ΜΙΕΤ 2001