Περί  τέχνης ποιητικής  και ποιητών

«Για να πατήσεις /

εις το σκαλί  τούτο (της ποιήσεως το πρώτο )/

πρέπει με το δικαίωμα σου νάσαι /,

πολίτης εις των ιδεών την πόλη»

K. Καβάφης   

Δεν ξέρω ποιά είναι η γνώμη σας για τους ποιητές και την ποίηση. Εγώ ασπάζομαι την Πλατωνική φιλοσοφία, που μας λέει ότι ο ποιητής γεννιέται, ότι είναι από τη φύση του χαρισματικό άτομο, και ότι η ποιητική τέχνη και έμπνευση, δεν μπορεί να διδαχθεί. 

Ίσως  κάτι  τέτοιο να μην το αποδεχόταν  ο Αριστοτέλης, όταν  τόνιζε την δυνατότητα της  ‘’τεχνικής σοφίας’’, δηλαδή  ότι “μπορείς  να κατορθώσεις  να γίνεις ποιητής, με την κατάλληλη εκπαίδευση”.

(“Ει άνευ τέχνης και παρασκευής δυνατόν γίγνεσθαι, μάλλον δια τέχνης και επιμελείας δυνατόν” Αριστοτέλης, Ρητορική).

Σε αντίλογο,  έρχεται ο διάλογος του Φαίδρου, (Συκουτρής: Εισαγωγή   “Αριστοτέλους Ποιητική”) στον οποίο  καταγράφεται  σαν “χειρωνάκτης”, εκείνος ο ποιητής που δημιουργεί “εκ τέχνης” και όχι “εκ μανίας”, τουτέστιν όχι από έμφυτη έμπνευση       (κατ΄εμένα και κατά παραγγελίαν).

Σχετικά με την κατάσταση “μανία” φαίνεται ότι ο ποιητής, εκτός από τη χαρισματική  του φύση, για να γράψει δημιουργικά θα πρέπει μερικές φορές να βρεθεί και  κάτω από  ορισμένες συγκινησιακές καταστάσεις.  Φαίνεται ότι αυτές,  λειτουργούν σαν έναυσμα για το “μπίγκ  μπάνγκ”, ή πιο απλά για την ποιητική εκρηκτική εξωτερίκευση. Ξέρομε για τον Καρυωτάκη, που έγραφε κάτω από τον γενικότερο πεσιμισμό  του,   και την Πολυδούρη, που έμπνεότανε κάτω από ένα  ερωτικό συναισθηματισμό. Ξέρομε για τον Καβαδία, που ερεθιζόταν από την απεραντοσύνη της θάλασσας και τη μίζερη ζωή του ναυτικού,  για τον   Σολωμό που γέμιζε από ποιητικό πατριωτισμό, όντας έστω  από απέναντι, από μακρυά  και  εκ του ασφαλούς  όταν άκουγε  κανόνια, κλαγγές όπλων και τις οιμωγές του Μπάυρον από  το  Μεσολόγγι, και τότε γεμάτος υπερηφάνεια  εμπνεόταν. Ακόμα μάθαμε για τον Καβάφη, που παλεύοντας με ιδρωμένα κορμιά και ενοχές και πιο παλιά για τον  Αισχύλο, που   μέσα στο  ξέφρενο μεθύσι (το αναφέρει ο Αριστοφάνης στους Αχαρνείς,  “Όρνιθες” και  “Θεσμοφοριάζουσες”), συνέθεταν τις παγκόσμιες δημιουργίες τους.

Η ποίηση, είτε με τον κανόνα της   “ρίμας”, είτε γραμμένη  σε ελεύθερο,  ελευθερόφωνο ή πεζόμορφο στίχο, κατ΄αρχήν πρέπει να δίνει μήνυμα. Αλλοιώς γίνεται ένα προίόν απλού στιχοπλόκου, ανούσιο παράγωγο, μιας  εφήμερης και πρόσκαιρης απόλαυσης και ασήμαντης σκοπιμότητας.

Το ποίημα συν τοις άλλοις, πρέπει να είναι διαχρονικό. Εδώ να προσθέσω ότι μια αναφορά στο υπερρεαλιστικό  ποίημα, δεν είναι του παρόντος.

Πρέπει ίσως να πώ εν συντομία, ότι όταν λέμε πως  το ποίημα έχει ρίμα, εξυπακούεται ότι θα έχει ομοιοκαταληξία και μέτρο.

Η ποίηση όμως ζωντανή ούσα,  υφίσταται μια διαλεκτική εξέλιξη, κλυδωνιζόμενη ανάμεσα στα σημεία των καιρών και των πολιτισμικών επιδράσεων. 

Έτσι η μοντέρνα, η νεωτερική ποίηση, δεν πειθαρχεί σε κανόνες αριθμού και τρόπου κατανομής στίχων, ομοιοκαταληξίας, μέτρου, ρυθμού κ.τ.λ. που διέπουν την παραδοσιακή ποιητική δομή  (ελεύθερος στίχος).  Ενίοτε πάλι ο στίχος διατηρεί το μέτρο του ή και κάποια άστατα κατανεμημένη ομοιοκαταληξία  (ελευθερωμένος στίχος). Άνισα στροφικά σύνολα και άνισες στροφικές ενότητες, μπορεί να διαταράσσουν και να διασπούν το ποιητικό κείμενο.  Ο ποιητικός λόγος όμως που αναπτύσσεται, είναι συνεχής και  δίνει εξωτερικά  εντύπωση και εικόνα, πεζού λόγου (πεζόμορφο ποίημα- poeme en prose).

Η νεωτερική ποίηση  διακρίνεται για την εκφραστική της τόλμη. Εδώ λέξεις αταίριαστες, ασύμβατες, συνδέονται μεταξύ τους και ξαναγεννιούνται σε ένα ξέφρενο χορό,  δίνοντας μια καινούρια νοηματική ταυτότητα.

Και σε όλο αυτό το παιχνίδι, ενίοτε το νόημα και το μήνυμα είναι κρυμμένο, σε ένα υπαινιγματικό ειρμό, που θα πρέπει να κοπιάσεις για να το ανακαλύψεις.

Σε συντομία προσπάθησα, - καίτοι φοβούμαι ότι λειτούργησα με πολλές αστοχίες - να κάνω μια ενημέρωση, σε εκείνον που απέχει της “ποιητικής” ή δεν τη συμπαθεί. Αυτόν όμως που  δεν συμπαθεί την ποίηση και τους ποιητές,  τον εκ πεποιθήσεως αντιφρονούντα, θα τον κερδίσω με το παρακάτω ποίημα, του ποιητή  Ιωάννη Μαχαίρα. Εχει δημοσιευθεί  στα “Λεριακά Νέα” του φίλου μου Ν. Νταλόγλου.  Είναι ένα ποίημα, γραμμένο  σε πεζόμορφο ελεύθερο στίχο, συγκλονιστικό. Στη δομή του αγνοεί τους θεατρικούς κανόνες του Γκρόττο,  αλλά και  διασπά  το σχεδιασμό της πυραμίδας του Freytag. Δηλαδή η ήρεμη πορεία της πλοκής, ενώ  είναι  προοδευτικά ανοδική με την κορύφωση να φτάνει στη λύση, χωρίς προηγουμένως να έχει πάρει  την χτυπητή  καθοδική πορεία, την χαρακτηριστική της εν λόγω πυραμίδας.

Η λύση - κάθαρση εδώ έρχεται με την θεοποίηση του ήρωα. Να το διαβάσομε λοιπόν.

Τίτλος: Ψυχαγωγία

Κάποτε ήταν μια κοπέλα τυφλή. / Μισούσε τον εαυτό της που ήταν τυφλή./  ….

Αυτός, ήταν πάντα  εκεί, γι’ αυτήν/.  Την αγαπούσε και ήταν πάντα δίπλα της./

Του είχε πεί, ότι αν μπορούσε να δεί / τον κόσμο, τότε  θα τον παντρευόταν!/

Μια μέρα, κάποιος της δώρισε δυό μάτια/ και τότε, μπόρεσε να δεί τον κόσμο,  που τόσο πολύ ήθελε../

Είδε και  τον αγαπημένο της . /

Εκείνος, την ρώτησε γεμάτος χαρά: «τώρα /που μπορείς να δείς τον κόσμο, θα με παντρευτείς;»/

Η κοπέλα όμως, έκπληκτη είδε ότι ο / αγαπημένος της ήταν κι αυτός τυφλός και σοκαρισμένη/

από αυτό, αρνήθηκε να τον παντρευτεί./

 Το αγόρι, έφυγε δακρυσμένο και με πόνο/ αργότερα της έστειλε ένα γράμμα./

«Απλά, σε παρακαλώ, να προσέχεις τα μάτια μου…»

____________

Βοηθήματα

1) Εφημ. “Λεριακά Νέα”, 30.04.09

2) Λεξικό λογοτεχνικών όρων. ΟΕΔΒ

3) Πλάτωνος Συμπόσιον  εκδ. Κολλάρου, (Εστία) 2000

4) Αριστοτέλους “Περί Ποιητικής”, εκδ.  Κολλάρου (Εστία) 2000

5) Ε. Παπανούτσου. “Παλαμάς, Καβάφης, Σικελιανός”, εκδ. Ικαρος

6) Χ. Μηχιώτης “Διονύσιος Σολωμός”, εκδ. Ικαρος 2007