Οι  γιορτές των Σατουρναλίων

Τα Σατουρνάλια ήταν μια γιορτή των Ρωμαίων, που με αυτή τιμούσαν τον θεό  Σατούρνο (Κρόνο).

Οι λατρείες των θεοτήτων είναι πανάρχαιες. Θα έλεγα  μάλιστα, πως οι διάφορες θρησκείες σε όλες τις τελετουργικές  τους διαδικασίες,  αντιγράφουν η μια την άλλη,  μηδέ και της χριστιανικής εξαιρουμένης. Οι λαοί πάντοτε  λάτρευαν και εδέοντο στο Αγνωστο. Ενίοτε δε σε πρωτόγονες  αλλά και σύγχρονες  κοινότητες, το δέος αυτό ιδιοτελώς και από σκοπού καλλιεργείται.

Ο Σατούρνους (Saturnus) όπως προανέφερα και σύμφωνα με τα υπάρχοντα γραπτά κείμενα, ήταν  μια ρωμαϊκή, παλιά  πανάρχαια  θεότητα, που ταυτιζόταν με τον ελληνικό θεό Κρόνο.   Ο Σατούρνους απεικονίζεται  από ζωγράφους, όπως από τους  Γκόγια και  Πουσέν,  σαν ένας σεβάσμιος γέροντας, αγρότης με το κλαδευτήρι  και το δρεπάνι του, συμβολίζοντας μια θεότητα που προστατεύει τη γεωργία  αλλά και ολόκληρη  την  ισορροπία της φύσης, μα και τα καιρικά φαινόμενα που ρυθμίζουν καλλιέργεια, βλάστηση και καρποφορία. Με δυό λόγια ρυθμίζουν τη ζωή και το βιός του εργάτη της γής. Έτσι  ο Σατούρνους καθιερώνεται ο Λατίνος  θεός της Γεωργίας και  των Καιρικών μεταβολών. Γίνεται ο αγαπημένος  δάσκαλος της   αμπελουργίας και πάσης φυτοκαλλιέργειας και παραστέκεται σαν ο στενός σύμβουλος του ταπεινού αγρότη.

Η λατρεία  αυτού του θεού, άρχισε από τους Λατίνους, όταν ο  Ζεύς τον έδιωξε από τον Όλυμπο· το γιατί όμως δεν μπόρεσα να βρω.

Στο Λάτιο  τον υποδέχτηκε ο Ιανός, που όπως λέγεται ήταν εκεί βασιλιάς και φιλόφρονα του παραχώρησε χώρο να βασιλεύσει στους πρόποδες του Καπιτωλίνου λόφου. Εκεί στα μετέπειτα χρόνια  χτίστηκε η Ρώμη.

Στον λόφο του  Καπιτωλίνου, ο Σατούρνος βασίλεψε ειρηνικά. Δίδαξε την καλλιέργεια της γης, έφερε τη χρήση του δρέπανου, θέσπισε νόμους δίκαιους και αποδεκτούς από όλους τους ανθρώπους  που είχε κοντά του. Η ζωή κυλούσε σε μια συνεχή χαρά, ευωχία, διασκέδαση και αδιάκοπα γλέντια. Οι άνθρωποι εκεί έμοιαζαν με το ‘’Χρύσεον γένος’’ του Κρόνου όπως γράφει ο Ησίοδος.*

Οι Λατίνοι ετίμησαν τον Σατούρνο** με γιορτές μεγάλες αφιερωμένες σε αυτόν: “τα Σατουρνάλια”.

Άρχιζαν κάθε χρόνο από την 17η  Δεκεμβρίου και διαρκούσαν επτά μέρες. Τις τρεις πρώτες ημέρες γίνονταν θυσίες μπροστά στο άγαλμα του θεού.  Ακολουθούσε γεύμα  λαϊκό, συλλογικό. Αφέντες και δούλοι, σε κοινό συμπόσιο, με δημόσια δαπάνη.

Για τρεις  μέρες ήταν θεσπισμένη  αργία των εργασιών. Δικαστήρια και σχολεία κλειστά.  Υπήρχε αναστολή της απαγόρευσης των τυχερών παιχνιδιών.

Το πανηγύρι συνεχιζόταν με το παζάρι της αγοράς αγαλμάτων του θεού, (Sigillaria), και άλλων μικρών δώρων για φίλους ( Bona Saturnalia). Και μέσα σε όλα τα άλλα, η φιλανθρωπική δραστηριότητα ερχόταν  στο αποκορύφωμά της. Οι φτωχοί έπαιρναν πλούσια δώρα  από τους κατέχοντες  με κύριο  δώρο μια  λαμπάδα, για να φωτίζουν τα σκοτεινά βράδια, που ήταν σκοτεινότερα λόγω της χειμωνιάτικης εποχής. Όλα τα δώρα είχαν σκοπό να φέρουν  τύχη  και  χαρά για το μέλλον.

Οι γιορτές των Σατουρναλίων διατηρήθηκαν ενεργά μέχρι τον 5ον μ.Χ. αιώνα.

Μετέπειτα, τα Σατουρνάλια καταργήθηκαν, αλλά παρεμειναν τα έθιμά τους:  χαρά, ευωχία και γλέντι, ανταλλαγή των δώρων, τυχερά παιχνίδια, ξενύχτι για το ξεπροβόδισμα της τελευταίας ημέρας του έτους.

Με την αλλαγή του ημερολογίου, όλα αυτά ήρθανε και κολλήσανε  με την καινούργια πρωτοχρονιά.

Εμείς όμως  οι ‘Ελληνες, δεν σταματήσαμε μέχρι εκεί. Κάναμε πρόσθετα και κάτι  άλλο. Κατά τα ειωθότα επιλήσμονες όντες των πάντων, οσίων τε και ιερών,  αποποιηθήκαμε  εκείνον τον αγαθό ασπρομάλλη των παιδικών μας χρόνων, που ερχόταν  με λιχουδιές και άλλα φτηνά καλούδια από την  Καισάρεια της Καππαδοκίας. Την θέση του την πήρε ένας ξενόφερτος, ξενέρωτος ‘’Έμπορας’’, που μας κλείνει πονηρά το μάτι,  πάνω σε ένα έλκυθρο από τη Λαπωνία.

Και η μεν Λαπωνία,  μα και οι  Λάπωνες,  μου είναι εξ ίσου συμπαθείς, αλλά εγώ ορεσίβιος ών, εκ Κρήτης καταγόμενος, ομνύω σε εκείνη τη ρήση που λέει «παπούτσι από τον τόπο σου και άς   είναι και μπαλωμένο».

Και σ’ αυτό δώσατε παρακαλώ την έκταση και ερμηνεία που πρέπει. Και ανάλογα με τα πιστεύω σας.

Μέρα που είναι σήμερα, …καλό είναι να μην πω περισσότερα γιατί θα γίνω ασυγκράτητος,  χωρίς τελειωμό.

Γι΄αυτό κλείνω  και εφέτος με την ευχή:  Χαρούμενος και προπαντός με υγεία ο νέος χρόνος.

––––––––––––––

* Ο Ησίοδος στο “Εργα και Ημέρες’’ αναφέρει, ότι  η βασιλεία του Κρόνου ήταν τόσο καλή για τους ανθρώπους που είχαν την ευκαιρία με τη θεική βοήθεια για εξυψωθούν στην τάξη των Ολυμπίων. στο ’’Γένος το Χρύσεον ‘’.

**Να σημειωθεί  από τη λέξη Σατούρνο προήλθε και η αγγλική ονομασία του Σαββάτου: Saturday, που σημαίνει η ημέρα του Σατούρνου ( Saturni dies)

Βοηθήματα

1) Ησιόδου Έργα και Ημέραι. Εκδ. Ζήτρος

2) Εγκυκλ. Λεξικό Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα