• πολιτισμός
• ιστορία
• Ελλάδα

“Ο κόσμος είναι η ΕΛΛΑΣ που διαστέλλεται. Η ΕΛΛΑΣ είναι ο κόσμος που συστέλλεται”.

(Βίκτωρ Ουγκώ, 1802-1885)

«Εκτός από τις άγριες δυνάμεις της φύσης, τίποτε δεν κινείται σ’ αυτόν τον κόσμο που να μην είναι ελληνικής προέλευσης»

(Lord Acton 1834-1902, Άγγλος ιστορικός)

«Ο κόσμος μπορεί να είναι όσο θέλει σκοτεινός, όμως αρκεί να παρεμβάλουμε ένα κομμάτι ελληνικής ζωής, για να φωτιστεί αμέσως άπλετα».

(Φρειδερίκος Νίτσε 1844-1900)

«Η τελευταία λέξη της ΓΗΣ, όταν θα αφήνει την τελευταία της πνοή, θα είναι ΕΛΛΑΣ!»

(Ζαν Ρισπέν, 1849-1926)

Στα αποκαλυπτήρια του Μνημείου του Πούσκιν, το 1880 στη Μόσχα, ο Ιβάν Τουργκένιεφ (1818-1883, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας) στο λόγο του αναφέρει: «Το μνημείο υπενθυμίζει στις επόμενες γενιές το δικαίωμά μας να αποκαλούμαστε ένα Μεγάλο Έθνος, γιατί ακριβώς αυτό το έθνος γέννησε έναν τέτοιον άντρα».

Όπως γράφαμε στο προηγούμενο φύλλο, ο Καποδίστριας με την επιστολή του, που απέστειλε ιδιοχείρως με τον Πούσκιν στον Ιντζόφ, ουσιαστικά έσωσε τον Πούσκιν από την εξορία και τις κακουχίες.

Ο στρατηγός Ιντζόφ τον κράτησε για λίγο κοντά του. Είχε καλή μόρφωση ο ίδιος, διάβαζε ιστορία κι είχε χόμπι να συλλέγει χειρόγραφα κι έτσι έδωσε την ευκαιρία στον Πούσκιν να αναπτύξει το ποιητικό του ταλέντο.

Ο Ιντζόφ έδωσε την ευκαιρία στον Πούσκιν να πάει ένα μακρύ ταξείδι στον Καύκασο και στην Κριμαία, αν και ήταν ουσιαστικά εξόριστος.

Επειδή όμως θα ενοχλούσε τις αρχές, ο Ιντζόφ έστειλε μέσω φίλου του, ένα μήνυμα στον Καποδίστρια, όπου του εξηγούσε ότι: «εξαιτίας της κλονισμένης υγείας του Πούσκιν και της δυσκολίας που παρουσίαζε η κατάστασή του, του επέτρεψα να φύγει... Ο Πούσκιν δεν είναι κακός κι είναι κρίμα που παράτησε από τόσο νωρίς τις σπουδές του».

Οι εξηγήσεις ικανοποίησαν, όπως φαίνεται, τον Καποδίστρια. Ύστερα από ένα μακρύ ταξίδι στον Καύκασο ο Πούσκιν έφτασε στο Κισινιόφ, τη νέα έδρα της διοίκησης της Βεσσαραβίας, την 20ή Σεπτεμβρίου του 1820 και έμεινε εκεί για δυόμισι χρόνια.

Ουσιαστικά η θέση του Πούσκιν ήταν ΑΡΓΟΜΙΣΘΙΑ, στο νοτιότερο άκρο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, αφού η κλιματική ζώνη της Κριμαίας αντιστοιχεί με την Τεργέστη της Μεσογείου ή το Μπορντό του Ατλαντικού. Αν πήγαινε στη Σιβηρία ήταν χαμένος. Θα πέθαινε από μαρασμό και αβιταμίνωση (στομακάκκη ή σκορβούτο).

Στο Αικατερίνοσλαβ ο Πούσκιν κάνοντας μπάνιο στο ποτάμι, πούντιασε και τρέμοντας από τον πυρετό τον βρήκαν τα παιδιά του στρατηγού Ραγιέφσκι και τον περιθάλψανε, ως φίλοι του και βάλανε τον πατέρα τους να τον ζητήσει από το στρατηγείο του Ιντζόφ να τους συνοδέψει στις διακοπές που πήγαιναν οικογενειακώς στο σπίτι και κτήμα τους στην Κριμαία.

Ετσι κατακαλόκαιρο βρέθηκε ο Πούσκιν ως νέος Οράτιος (που κι αυτός είχε εξοριστεί στο ίδιο μέρος) στη θάλασσα της Αζοφικής που είναι στον 45ο οριζόντιο κύκλο, όταν η Αθήνα είναι στον 35ο.

Το πώς πέρασε ο Πούσκιν στις διακοπές του όλο το καλοκαίρι γράφεται αναλυτικά ως μυθιστορηματική βιογραφία με τίτλο: «Τα χιόνια του Δεκέμβρη 1825», Ντάρια Ολίβιε, Έκδοση Φαιστός, 1960, σελ. 396.

Εκεί ερωτεύτηκε τη 16χρονη κόρη του Ραγιέφσκι και της αφιέρωνε ποιήματα, αλλά ο έρωτας δεν κατέληξε σε γάμο. Ο Πούσκιν μετά τις διακοπές, γύρισε στην “υπηρεσία” του, αλλά όχι στο Αικατερίνοσλαβ, διότι ενδιάμεσα το στρατηγείο της Νότιας Στρατιάς μεταφέρθηκε στο Κισσινιόφ της Βεσαραβίας, που είχε προσαρτηθεί μόλις 8 χρόνια πριν - αποσπασμένη από τους Οθωμανόυς.

Στο Κισσινιόφ κοντά ήταν ο ποταμός Προύθος ως όριο μεταξύ Οθωμανών - Ρώσων. Αυτόν τον ποταμό διέβη ο Υψηλάντης και ξεκίνησε την ελληνική επανάσταση. Το Κισσινιόφ είναι πολύ κοντά στην Οντέσσα (Οδησσός) και με το Αικατερίνοσλαβ και με το Κίεβο κάνουν ένα τραπέζιο. Επομένως τόσο το Κίεβο όσο και η Οντέσσα ήταν κοντά για να ξεφύγει ο Πούσκιν από τη μοναξιά και να έχει κοινωνική ζωή και διασκεδάσεις.

Με αυτή την παρέμβαση, ο Καποδίστριας, έσωσε τον εθνικό ποιητή της Ρωσίας και δεν ναυάγησε το σχέδιο του Πούσκιν να αρχίσουν πια να γράφουν στη ρωσική και όχι στη γαλλική γλώσσα.

Η προσωπική γνώμη του γράφοντος είναι ότι ο Καποδίστριας γνώριζε την έναρξη της ελληνικής επανάστασης και επίτηδες έστειλε τον Πούσκιν εκεί για να την παρακολουθήσει. Ουσιαστικά έστρεψε το ενδιαφέρον του Πούσκιν από επαναστάτη κατά του Τσάρου σε φιλέλληνα επαναστάτη κατά των Οθωμανών. Τότε γράφτηκαν αρκετά ποιήματα φιλελληνικά του Πούσκιν.

Θα πρέπει να πούμε ότι ελάχιστοι ξένοι γνωρίζουν ότι: αν σήμερα ξέρουν να γράφουν λογοτεχνία, το οφείλουν αποκλειστικά στους Έλληνες. Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι ο Γερμανός ποιητής Φρειδερίκος Σίλλερ (1759-1805), με τον αφορισμό του “Καταραμένε Έλληνα” (“όπου και να γυρίσω τη σκέψη μου, όπου κι αν στρέψω την ψυχή μου, μπροστά μου σε βρίσκω”). Κάποιος που σεμνύνεται πως έγραψε τα παρακάτω στην εισαγωγή του βιβλίου του τον 20ό αιώνα, δεν έτυχε της αναγνώρισης που έπρεπε. Π.χ. βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών. Δυστυχώς αυτά μας τα κρύβουν:

Το have my work published in Greece is at once a pleasing and a frightening thing. It is like a pigmy visiting at the home of the giants. I hope that Greece will be kind to my efforts remenbering that our literature is rather like one of those colinies sent out by the ancient cities to be itself but never to forget its origin. To the literature of the world, Greece is the mother. Perhaps this book is a wandering child come home to visit, hoping to be welkomed.

Although I am fearful, I am also very proud and I hope to be welcomed.

John Steinbeck

“Aνατολικά της Εδέμ”, 1952, Πρόλογος

«Το να δημοσιευθεί το έργο μου στην Ελλάδα είναι κάτι ευχάριστο και τρομακτικό μαζί. Είναι σαν να επισκέπτεται ένας πυγμαίος την πατρίδα των γιγάντων. Ελπίζω πως η Ελλάδα, θα δει με καλοσύνη τις προσπάθειές μου, αν αναλογιστεί ότι η δική μας λογοτεχνία είναι, μάλλον, σαν μια από κείνες τις αποικίες που ίδρυσαν οι πόλεις της αρχαίας Ελλάδας και που γίνονταν αυτόνομες, χωρίς ωστόσο να ξεχνούν την καταγωγή τους. Της παγκόσμιας λογοτεχνίας η Ελλάδα είναι η μητέρα. Ίσως αυτό το βιβλίο να είναι ένα περιπλανημένο παιδί, που ξαναγυρίζει να επισκεφθεί τη μητρική γη με την ελπίδα πως θα γίνει καλόδεχτο.

Αν και είμαι φοβισμένος, είμαι όμως και περήφανος και ελπίζω να με καλωσορίσει».

Τζον Στάινμπλεκ (1902-1968) Αμερικανός συγγραφέας, Νόμπελ 1962, εκπρόσωπος του Νατουραλισμού.

Καθήκον όμως δικό μας είναι να τα προβάλlουμε, για να τα μάθει ο πολύς κόσμος, το παρελθόν που κουβαλάμε στις αποσκευές μας, στα 3.700 χρόνια που είμαστε ακόμα στη σκηνή ζωντανοί και αξιούμε το χειροκρότημα.

Πέτρος Ιωαννίδης

καθηγητής, φιλόλογος 2ου Λυκείου Βούλας

Την επιστολή του Καποδίστρια και τα ιστορικά στοιχεία έχουν παρθεί από το βιβλίο του Δημήτρη Ι. Φαρσόλα, με τίτλο: «Ο Αλέξανδρος Πούσκιν και η ελληνική επανάσταση», Εκδόσεις “Φιλίστωρ” Αθήνα 2001.