• Βούλα Λαμπροπούλου
• ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΑ

Επικρατεί τέτοιοι είδους ασχετοσύνη γύρω από την εορτή αυτή και ο ένας αντιγράφει τον άλλο, που είναι για γέλια και για κλάματα.

Αρπάξανε οι απανταχού γράφοντες, λαογράφοι, δάσκαλοι, δημοσιογράφοι, την λέξη «Ανθεστήρια» και την … κολλήσανε στην Πρωτομαγιά, που εορτάζουν τα άνθη, η Άνοιξη και η εργατιά.

Λοιπόν τα Ανθεστήρια ήταν εορτή των νεκρών, κάτι σαν το ψυχοσάββατο όπως θα λέγαμε σήμερα ή καλύτερα όπως εορτάζουν σήμερα στο Μεξικό τους νεκρούς τον μήνα Νοέμβριο.

Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς περιγράφουν την περίφημη αυτή εορτή που διαρκούσε τρεις μέρες και τελούνταν την 11^η, 12, και 13^η του μηνός Ανθεστηριώνος (Μάρτιος), και ήταν αφιερωμένη στους θεούς Διόνυσο, Ερμή Ψυχοπομπό και στην Περσεφόνη και τη Δήμητρα και τον Πλούτωνα τον θεό του Άδη. Ήταν εορτή των αρχών της Άνοιξης, ακριβώς πριν την πανσέληνο του Μαρτίου.

Τα λουλούδια είχαν πρωτεύοντα ρόλο και γι’ αυτό και η ονομασία. Την πρώτη ημέρα οι τελούντες γεύονταν το καινούργιο κρασί, που φύλαγαν στους πίθους και για τούτο η 11^η του μήνα ονομαζόταν Πιθοιγία, δηλαδή μέρα του ανοίγματος των πιθαριών. Η κατανάλωση του κρασιού είχε λατρευτικό και επίσημο χαρακτήρα και οι προσφορές στους θεούς στους οποίους αποδίδεται η απόκτηση των αγαθών, πίστευαν ότι απομάκρυναν τις καταστροφικές επιδράσεις τις οποίες φοβούνται οι άνθρωποι. Η εορτή του νέου κρασιού συνεχιζόταν και τη δεύτερη μέρα, στην οποία γινόταν και συναγωνισμός υπό την προεδρεία, κατά τους ιστορικούς χρόνους του άρχοντα της Πόλης, που είχε διατηρήσει τον τίτλο του Βασιλέως.

Ο συναγωνισμός γινόταν είτε στο Λημναίον είτε στο Θεσμοθέσειον. Οι μετέχοντες είχαν εφοδιαστεί με αγγείο ειδικού σχήματος, μια στάμνα που λεγόταν «χους» από την οποία προερχόταν και το όνομα Χόες (=οι στάμνες) για τη δεύτερη μέρα των Ανθεστηρίων. Την ημέρα αύτη γινόταν πομπή που ξεκινούσε από τη θάλασσα (ίσως, συμβολισμός της ανατολικής-αιγαιακής προέλευσης της λατρείας του Διονύσου). Πρώτος ερχόταν ο εκτελών χρέη κήρυκα με την σάλπιγγά του. Ακολουθούσαν μία ή πολλές κανηφόροι, ήτοι κοπέλες με κάνιστρα στο κεφάλι, ως επίσης πιστοί ή πιστές που έφεραν το θυμιατήριον (δηλ. μικρό βωμό με θυμιάματα, παρ. θυμιατρίς, -ίδος). Ένας αυλητής κ άλλα πρόσωπα που έφερναν στεφάνια βάδιζαν προ του ταύρου, που ήταν προορισμένος για θυσία, στολισμένου με ταινίες λευκές, ακολουθούσε το άρμα.

Ίσως διευθυνόταν η πομπή προς το Λημναίον όπου γίνονταν διάφορες ιεροτελεστίες στις οποίες μετείχε η Βασιλίννα η σύζυγος του άρχοντα-βασιλέως, και δεκατέσσερις κυρίες επί των τιμών, οι γεραιραι, που τελούσαν θυσίες σε ισάριθμους βωμούς υπό τις διαταγές της. Η Βασιλίννα κατά την πομπή εθεωρείτω μνηστή ή σύζυγος του Διονύσου. Στο βουκολείον τελούνταν ο Ιερός Γάμος, η ένωση δηλαδή του θεού με τη βασίλισσα.

Ο Αριστοτέλης περιγράφει στην «Αθηναίων Πολιτεία» την ιεροτελεστία που είχε πολλαπλή απήχηση. Ο θεός του οποίου τα Επιφάνεια συμπίπτουν με την ανανέωση της Φύσης, νεμφεύεται στο πρόσωπο της Βασιλίννας την Πόλιν, όπως και με την ιδέα αυτής, νυμφεύεται όλες τις γυναίκες της πόλης. Την Ελληνιστική εποχή η Είσοδος και ο Τρόπο ς(=συμπεριφορά) του θεού ως πρόσχημα παρέλασης διαφόρων συλλόγων πιστών, παραμένει με το όνομα «Καταγώγια», μια μεγάλη εορτή της λατρείας του. Καταγώγια μαρτυρούνται στην Έφεσο, Πρηίνη, Μήλιτο και Σμύρνη.

Η Τρίτη μέρα ήταν αντίθετη των προηγουμένων. Το πρωί οι πιστοί έκοβαν και στολίζονταν με λευκές αγκαθιές, των οποίων είναι γνωστή η αποτροπιαστική δύναμη, και άλειφαν τις πόρτες με ρητίνη. Όλα τα ιερά ήταν κλειστά και περιζωμένα με σκοινί, εκτός του Λημναίου. Οι ψυχές των νεκρών κατά την πίστη τους επανέρχονταν τις ημέρες αυτές, και μαζί τους ανέβαιναν και αι Κήρες που έφεραν τα μιάσματα του Κάτω Κόσμου. Γι’ αυτό η Τρίτη μέρα των Ανθεστηρίων ήταν αφιερωμένη σ’ αυτούς. Οι πιστοί έκαναν παρακλήσεις υπέρ αναπαύσεως των νεκρών. Ετοίμαζαν μέσα με πήλινες χύτρες πανσπερμίαν (όπως σήμερα τα κόλλυβα). Στην αρχαιότητα ήταν σούπα από διάφορα όσπρια που έπρεπε να φάνε το προηγούμενο βράδυ. Ήταν σύμβολο της εξασφάλισης της αφθονίας των αγαθών και η ημέρα ονομαζόταν «Χύτροι». Η κυριότερη θυσία απευθυνόταν στον Ερμή Ψυχοπομπό.